Era vakadinata na dau dikeva na iVolatabu, ni voleka ni volai vaka7,000 na yaca ni Kalou e vakatakilakilataki ena va na matuavosa vakaIperiu (יהוה), ena vosa taumada e volai kina na iVolatabu vakaIperiu. Ia era nanuma e levu ni sega ni volai taumada ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito. Oya na vuna e sega ni vakayagataka kina na yaca Jiova e levu na iVolatabu vakavalagi ni gauna qo e vakadewataka na Veiyalayalati Vou. Nira vakadewataka mada ga na ka e volai ena iVolatabu vakaIperiu e kune kina na va na matuavosa vakaIperiu, levu na daunivakadewa era vakayagataka na “Turaga,” sega ni yaca ni Kalou.

Ia e sega ni muria qori na Vakadewa ni iVolatabu na Vuravura Vou. E vakayagataka vaka237 na yaca i Jiova ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito. E rua na ka eratou vakasamataka na daunivakadewa: (1) Na ivolavivigi vaKirisi sa tu vei keda nikua e sega ni kena e volai taumada. Vica vata na udolu na ilavelave sa tu nikua, era volai ena rauta na rua na senitiuri mai na kena volai na ivolavivigi taumada. (2) Ena gauna oya o ira na lavetaka na ivolavivigi era sosomitaka na va na matuavosa vakaIperiu me Kyʹri·os, na vosa vaKirisi ni “Turaga,” se ra lavetaka mai na ivolavivigi sa tu oti kina.

E vakadeitaka na Komiti ni Vakadewa iVolatabu na Vuravura Vou, ni tiko na ivakadinadina ni basika na va na matuavosa vakaIperiu ena ivolavivigi taumada vaKirisi. E yavutaki na vakatulewa qori ena ivakadinadina qo:

• Tiko na va na matuavosa vakaIperiu ena ilavelave taucoko ni iVolatabu vakaIperiu e vakayagataki ena gauna i Jisu kei ratou nona yapositolo. E vica ga era sega ni duavata kina ena gauna sa oti. Ia ni kune na ilavelave ni iVolatabu vakaIperiu ni imatai ni senitiuri volekati Kumran, sa sega ni lomatarotarotaki tale na tikina qori.

• Laurai tale ga na va na matuavosa vakaIperiu ena ivakadewa vaKirisi ni iVolatabu vakaIperiu ena gauna i Jisu kei ratou nona yapositolo. Sa vica vata na senitiuri nodra nanuma na dauvakadidike ni sega ni volai na va na matuavosa vakaIperiu ena ivakadewa vaKirisi ni iVolatabu vakaIperiu (Greek Septuagint). Ena veimama ni ika20 ni senitiuri, era kunea na dauvakadidike  eso na tikitiki ni ivolavivigi makawa ni ivakadewa vaKirisi ni iVolatabu vakaIperiu. E volai tu kina na yaca ni Kalou ena matanivola vakaIperiu. O koya gona, sa tiko na yaca ni Kalou ena ilavelave ni iVolatabu vaKirisi ena gauna i Jisu. Ia ena ikava ni senitiuri G.V, e sega ni tiko na yaca ni Kalou ena ivolavivigi lelevu ni ivakadewa vaKirisi ni iVolatabu vakaIperiu, me vaka na Codex Vaticanus kei na Codex Sinaiticus, ena ivola na Vakatekivu ina Malakai (e dau tiko ena ivolavivigi ena gauna e liu). E sega gona ni kurabuitaki ni yali ena ilavelave era maroroi tu mai ena gauna qori na yaca ni Kalou ena Veiyalayalati Vou se na iVolatabu vaKirisi.

  E vakamatatataka o Jisu: “Au lako mai ena yaca i Tamaqu.” E vakabibitaka tale ga ni cakava na ka ena ‘yaca i Tamana.’

• Volatukutukutaki ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito ni dau vakayagataka o Jisu na yaca ni Kalou qai vakatakila yani. (Joni 17:6, 11, 12, 26) E vakamatatataka o Jisu: “Au lako mai ena yaca i Tamaqu.” E vakabibitaka tale ga ni cakava na ka ena ‘yaca i Tamana.’​—Joni 5:43; 10:25.

• Veicalati ke yali vakasauri na yaca i Jiova ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito baleta ni ikuri ni iVolatabu vakaIperiu qai ceguvi vakalou. Rauta na veimama ni imatai ni senitiuri G.V, e tukuna na tisaipeli o Jemesa vei ira na qase mai Jerusalemi: “E sa vakamacalataka vinaka o Simioni na imatai ni gauna e golevi ira kina na veimatanitu na Kalou me digitaka e dua na ilawalawa me vakatokai ena yacana.” (Cakacaka 15:14) Ena sega ni vakaibalebale na ka e tukuna o Jemesa ke sega ni dua e vakayagataka se kila na yaca ni Kalou ena imatai ni senitiuri.

• Laurai na ivakaleka ni yaca ni Kalou ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito. Ena Vakatakila 19:1, 3, 4, 6, e laurai na yaca ni Kalou ena vosa “Aleluya,” e yavutaki ena vosa vakaIperiu e kena ibalebale “Vakacaucautaki Ja.” Na “Ja” e ivakaleka ni yaca i Jiova. Levu na yaca ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito e yavutaki ena yaca ni Kalou. E vakamacalataki mada ga ena so na vakadidike, ni yaca i Jisu e kena ibalebale “Veivakabulai o Jiova.”

• Laurai ena ivola taumada vakaJiu nira vakayagataka na yaca ni Kalou na Jiu lotu vaKarisito. Qo na ka e kaya na Tosefta, na ikuri ni lawa e vakacavari na kena volai ena rauta na 300 G.V, me baleta na kena vakamai na nodra volavola na lotu vaKarisito ena Siga ni Vakacecegu: “E sega ni tarovi na kena vakamai na nodra ivola na Daukaulotu kei nodra ivola na minim [nanumi nira  Jiu lotu vaKarisito]. E vakamai na ivola ena vanua ga era tu kina, kei na ivola e volai kina na yaca ni Kalou.” E tukuni tale ga kina na ka e kaya o Rapai Yosé na kai Kalili, e bula ena itekitekivu ni ikarua ni senitiuri G.V, e kaya ni vo ni siga ena loma ni macawa, “me kau laivi na Yaca ni Kalou ena vanua e volai kina [kilai ni nodra volavola na lotu vaKarisito] me maroroi, na kena vo me vakamai.”

• Vakadinata eso na dauvakadidike ni iVolatabu ni rairai basika ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito na yaca ni Kalou e lavetaki ena iVolatabu vakaIperiu. E tukuni ena dua na ivolavosa The Anchor  Bible Dictionary ena ulutaga “Tetragrammaton in the New Testament”: “E vakadinadinataki ni laurai na va na matuavosa vakaIperiu ni yaca ni Kalou, Yahweh, ena so ga se tikinivolatabu kece ena Veiyalayalati Vou e lavetaki mai na Veiyalayalati Makawa, ena imatai ni gauna e volai kina na Veiyalayalati Vou.” E kaya e dua na dauvakadidike o George Howard: “Ni volai tu ga na Tetragram ena ilavelave ni iVolatabu vaKirisi [na Septuagint] e wili tale ga me tiki ni ivolatabu ni lotu taumada, e rawa kina ni vakabauti nira maroroya na Tetragram o ira na vola na Veiyalayalati Vou, ena gauna era lavelave kina mai na iVolatabu.”

•   Vakayagataka na yaca ni Kalou ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito o ira na daunivakadewa iVolatabu kilai. Era cakava qori eso na daunivakadewa ni bera mada ga ni vakarautaki na New World Translation. Qo o ira na daunivakadewa kei na ka era vakadewataka: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, e vola o Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, e vola o Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, e vola o George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, e vola o W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, e vola o J.W.C. Wand, na Bisovi mai Lodoni (1946). Ena dua tale ga na vakadewa vakaSipeni e vakadewataka o Pablo Besson ena itekitekivu ni ika20 ni senitiuri, e vakayagataka na yaca “Jehová” ena Luke 2:15 kei na Juta 14, e sivia tale ga ni 100 na ivakamacala e ra ena nona vakadewa e vakatura me vakayagataki na yaca ni Kalou. Ni bera sara na vakadewa kece qori, na vakadewa vakaIperiu ni iVolatabu vaKirisi vaKarisito mai na 16 ni senitiuri me yacova mai qo e vakayagataki vakalevu kina na Tetragrammaton. Ena vosa ga vakaJamani, e voleka ni 11 na vakadewa e vakayagataka na “Jiova” (se na kena vakaIperiu na “Yahweh”) ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito, ia e va na daunivakadewa era tou biuta na yaca qori ena ikovu me tarava na “Turaga.” E 70 vakacaca na vakadewa vakaJamani e biuta na yaca ni Kalou ena ivakamacala e ra se vakamacalataki.

• Tiko na yaca ni Kalou ena vakadewa ni iVolatabu ena duanadrau vakacaca na vosa ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito. Era vakayagataka na yaca ni Kalou ena levu na vosa vakaAferika, nodra vosa na itaukei kei Merika, vakaEsia, vakaUrope, kei na veiyanuyanu ena Pasifika. (Raica na tabana e 1742 kei na 1743) O ira na vakadewa ena veimataqali vosa qori era lewa mera vakayagataka na yaca ni Kalou me salavata kei na ivakamacala sa tukuni oti mai. Se qai vakadewataki wale ga qo eso na vakadewa ni iVolatabu vaKirisi vaKarisito, me vaka na iVolatabu vakaRotuma (1999), e volai kina vaka51 na “Jihova” ena 48 na tikina, ena vakadewa (1989) vakaBatak (Toba) mai Idonisia, e volai kina vaka110 na yaca “Jahowa.”

E macala ni tiko na yavu me maroroi kina na yaca ni Kalou o Jiova ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito. Qori sara ga na ka eratou cakava na vakadewataka na New World Translation. Eratou doka vakalevu na yaca ni Kalou, eratou sega ni via kauta tani e dua na ka e volai ena ilavelave taumada.​—Vakatakila 22:18, 19.