WASE 6
Kaukaua me Veivakarusai—“O Jiova na Dauvala Qaqa”
1-3. (a) Na ituvaki leqataki cava era sa tu kina na Isireli? (b) E vala vakacava o Jiova ena vukudra nona tamata?
DUA na vanua leqataki era sa tu kina qo na Isireli, e yasadra ruarua na ulunivanua e sega ni takosovi rawa, qai tu mai matadra na wasawasa vakaitamera. Mai dakudra, e sa cici muri ira tiko mai na mataivalu vakadomobula ni Ijipita mera vakamatei. a Ia e vakayaloqaqataki ira tiko ga na tamata ni Kalou o Mosese mera kua ni yalolailai. E kaya vei ira: “O Jiova sara ga ena vala ena vukumuni.”—Lako Yani 14:14.
2 E tagici Jiova o Mosese, qai sauma o Jiova ni kaya: “Na cava o vuki tagi tiko kina vei au? . . . Mo laveta na nomu ititoko qai dodoka yani na ligamu i wasawasa qai wasea.” (Lako Yani 14:15, 16) Raitayaloyalotaka mada na ka e yaco qo. Ni vakarota ga nona agilosi o Jiova, e toso sara na duru o e dakudra na Isireli, de dua e tete vaka na ilati, ra sega kina ni ravuravu rawa na mataivalu ni Ijipita. (Lako Yani 14:19, 20; Same 105:39) Sa qai dodoka yani na ligana o Mosese. E wasea rua na wasawasa na cagi kaukaua. Sa qai cevata tu na wai me vaka na lalaga ena imawi kei na imatau, dua kina na gaunisala ena kena lomadonu me takoso kina na matanitu taucoko!—Lako Yani 14:21; 15:8.
3 Ni raica o Fero na kaukaua qori, sa dodonu me vakatalai ira lesu na nona mataivalu. Ia e sega, e dokadoka ga ni via ravuravu. (Lako Yani 14:23) Ra ciciva yani na boto ni sauloa mamaca na kai Ijipita mera ravuravu, ia era veilecayaki ni sa tataluvaluva na yava ni nodra qiqi. Nira yaco bula i tai na Isireli, e vakaroti Mosese o Jiova: “Dodoka yani na ligamu i wasawasa me suka mai na wai me luvuci ira na kai Ijipita, na nodra qiqinivalu, kei na nodra sotia dauvodo ose.” E qera mai ra na lalaga wai, e luvu o Fero kei na nona mataivalu!—Lako Yani 14:24-28; Same 136:15.
4. (a) E vakaraitaki koya vakacava o Jiova ena Wasa Damudamu? (b) Na cava era nanuma kina eso me baleti Jiova?
4 Na nona vakabula o Jiova na matanitu o Isireli ena Wasa Damudamu eda vulica kina e levu na ka me baleti koya. E vakaraitaka sara ga o Jiova ni “dauvala qaqa.” (Lako Yani 15:3) Na cava nomu rai me baleti Jiova ni dau vakayagataka nona kaukaua me vala? Eda kila vinaka ni ivalu e dau vakavuna vakalevu na rarawa kei na leqa ni kawatamata. Ni dau vakayagataka gona o Jiova nona kaukaua me veivakarusai, era nanuma kina eso ni dredre mera volekati koya.
E vakaraitaka o Jiova ni “dauvala qaqa” ena Wasa Damudamu
Duidui ni iValu ni Kalou kei na iValu ni Tamata
5, 6. (a) Na cava e veiganiti kina me vakatokai na Kalou me o “Jiova ni lewe vuqa”? (b) E duidui vakacava na ivalu ni Kalou mai na ivalu ni tamata?
5 E ruanadrau vitusagavulu na vanua ena iVolatabu vakaIperiu e vakatokai kina na Kalou me o “Jiova ni lewe vuqa,” kei na rua na vanua ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito. (1 Samuela 1:11) Ni iLiuliu Cecere Duadua o Jiova, e lewa e dua na mataivalu vakaitamera ni agilosi. (Josua 5:13-15; 1 Tui 22:19) E kaukaua na mataivalu qori, e rawa ni vakarusai ira na meca ni Kalou. (Aisea 37:36) Dina ni sega ni vinaka mera vakarusai na tamata, ia meda nanuma tiko ni ivalu ni Kalou e duatani sara mai na ivalu ni tamata. Era dau vakaiulubaletaka na iliuliu ni mataivalu se iliuliu vakapolitiki ni tiko na vuna vinaka mera vala kina. Ia e dau laurai vakalevu ga kina na kocokoco kei na yalo ni nanumi ira ga.
6 E sega ni va qori o Jiova. E kaya na Vakarua 32:4: “Na Uluvatu, e uasivi nona cakacaka, ni dodonu na nona sala kece. E Kalou yalodina, e sega vakadua ni lewacala, e yalododonu qai daudina o koya.” E cata na Kalou na cudru katakata, veivakalolomataki, kei na ivalavala kaukaua. (Vakatekivu 49:7; Same 11:5) E tiko na vuna e dau veivakarusai kina o Jiova. E vakayagataka ga nona kaukaua me veivakarusai ke raica ni veiganiti. Me vaka ga a tukuna vua nona parofita o Isikeli: “‘Vakacava, au taleitaka me mate na tamata ca?’ e kaya na Turaga Cecere Duadua o Jiova. ‘Au vinakata me saumaki mai na nona ivalavala me bula tiko kina?’”—Isikeli 18:23.
7, 8. (a) E cala vakacava na nanuma i Jope ena ka rarawa a sotava? (b) E vakadodonutaki koya vakacava o Ilaiu? (c) Cava eda vulica ena ka e sotava o Jope?
7 Ia na cava ga e dau vakayagataka kina o Jiova nona kaukaua me veivakarusai? Ni bera nida sauma, meda vakasamataki Jope mada, e dua na turaga yalododonu. E vakalewa tiko o Setani ke rawa vei Jope se dua vei keda me yalodina tiko ga ke vakatovolei. E sauma o Jiova na vakalelewa qori ni vakalaivi Setani me vakatovolea na yalodina i Jope. Tauvi Jope kina e dua na mate levu, yali nona iyau, ra mate tale ga na luvena. (Jope 1:1–2:8) Ni sega ni kila o Jope na vuna e yaco kina qori, e mani nanuma cala ni totogitaki koya tiko na Kalou. E taroga na Kalou se cava e “taketetaki” koya kina, se okati koya me kena “meca.”—Jope 7:20; 13:24.
8 E qai vakadodonutaka na rai cala i Jope na cauravou o Ilaiu ni kaya: “O vakadeitaka ni o donu mo tukuna kina, ‘Au yalododonu cake vua na Kalou’?” (Jope 35:2) Io, e ka vakalialia meda kaya ni levu sara na ka eda kila mai vua na Kalou, se meda nanuma ni cala na ka e cakava. A kaya o Ilaiu: “E sega ni rawa vua na Kalou dina me caka ca, me cala o koya e Kaukaua Duadua!” E qai kaya e muri: “Eda sega ni kilai koya rawa e Kaukaua Duadua, e levu nona kaukaua, e sega vakadua ni vakatanitaka nona lewadodonu kei na levu ni nona yalododonu.” (Jope 34:10; 36:22, 23; 37:23) Eda vakadeitaka gona ni gauna e vala kina na Kalou, ena tiko na vuna vinaka e cakava kina. Meda raica sara mada eso na vuna e dau vala kina na Kalou ni vakacegu.—1 Korinica 14:33.
Vuna e Dau Vala Kina na Kalou ni Vakacegu
9. Na cava e dau vala kina na Kalou savasava?
9 Ni oti ga nona cavuta o Mosese ni o Jiova e “dauvala qaqa,” sa qai kaya: “O cei vei ira na kalou e vakataki kemuni, i Jiova? O cei e vakataki kemuni, ni oni vakaraitaka na cecere ni nomuni savasava?” (Lako Yani 15:11) E vola tale ga na parofita o Apakuki: “Sa rui savasava na matamuni moni raica na ka ca, oni sega ni vosota na ivakarau ca.” (Apakuki 1:13) E Kalou dauloloma o Jiova, e Kalou savasava tale ga, e yalododonu qai lewadodonu. Na itovo qori ena uqeti koya ena so na gauna me vakayagataka nona kaukaua me veivakarusai. (Aisea 59:15-19; Luke 18:7) Ni vala gona na Kalou, e sega ni kena ibalebale qori ni sa sega ni savasava. E dau vala baleta ni savasava.—Lako Yani 39:20.
10. Ena oti vakacava na veimecaki e parofisaitaki ena Vakatekivu 3:15, ena yaga vakacava vei ira na tamata talairawarawa?
10 Vakasamataka mada ni rau sa tusaqata na Kalou na imatai ni veiwatini, o Atama kei Ivi. (Vakatekivu 3:1-6) Ke sega ni cakava kina e dua na ka o Jiova, sa na beci nona itutu ni o koya e Cecere Duadua ena Lomalagi kei na Vuravura. Ni Kalou yalododonu, e dodonu sara ga me ratou a totogi mate. (Roma 6:23) Ena imatai ni parofisai ena iVolatabu, e parofisaitaka nira na veimecaki na nona tamata kei ira na nona ito na “gata,” o Setani. (Vakatakila 12:9; Vakatekivu 3:15) Na veimecaki qo ena qai oti ga ni sa butuqaqi o Setani. (Roma 16:20) Ena yaga vakacava qori vei ira na kawatamata? Era na vakalougatataki na tamata talairawarawa, ni sa kau laivi e vuravura na veivakamuai i Setani, ena dolava tale ga na sala me parataisi o vuravura taucoko. (Maciu 19:28) Ena gauna mada ga qo, o ira na ito nei Setani era vakaleqa tiko nodra bula vakayago, vakayalo tale ga na tamata ni Kalou. Ena tiko na gauna ena yavala kina o Jiova se curu takoso.
Vakarusai Ira na Tamata ca na Kalou
11. Na cava e donu kina vua na Kalou me kauta mai na waluvu?
11 Dua na ivakaraitaki ni nona yavala o Jiova, ya na Waluvu ena siga i Noa. E kaya na Vakatekivu 6:11, 12: “Sa qai ca ga o vuravura ena mata ni Kalou dina, e sinai tale ga o vuravura ena itovo kaukaua. Io, e raici vuravura na Kalou ni sa ca dina. Sa ca dina na nodra ivalavala na tamata kece ga e vuravura.” Vakacava ena vakalaivi ira na tamata ca mera vakarusai ira vakadua na tamata vinaka e vuravura? Sega. E kila na Kalou ni dodonu me kauta mai na waluvu me vakarusai ira kina na ivalavala kaukaua kei ira na ivalavala vakasisila.
12. (a) Na cava a parofisaitaka o Jiova me baleta na “kawa” i Eparama? (b) Cava mera vakarusai kina na Amoraiti?
12 Qori e tautauvata sara ga kei na ka e cakava na Kalou vei ira na kai Kenani. A vakaraitaka o Jiova ni na basika vei Eparama e dua na “kawa,” ena vukuna era na vakalougatataki kina na vuvale kece e vuravura. Me vakayacori qori, e lewa na Kalou me soli vei ira na kawa i Eparama na vanua o Kenani, na vanua era tawana tiko na Amoraiti. Vakacava e dodonu vua na Kalou lewadodonu me vakarusai ira? Me nanumi tiko ni sa parofisaitaka tu o Jiova ni na caka qori ni oti e 400 na yabaki, ni sa “yacova na kena iyacoyaco” na vanua ena “nodra cala na Amoraiti.” b (Vakatekivu 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) Ena gauna kece qori, sa qai torosobu ga na nodra ivalavala na Amoraiti. E takalevu gona e Kenani na qaravi matakau, vakadavedra, kei na veiyacovi vakasisila. (Lako Yani 23:24; 34:12, 13; Tiko Voli Mai na Lekutu 33:52) Era vakamatei ira mada ga na luvedra me nodra isoro. Vakacava ena vakalaiva na Kalou savasava mera maliwai ira nona tamata? Sega! E kaya: “Sa dukadukali . . . na vanua, au na totogitaki ira na lewenivanua nira sa rui ca, ena qai luaraki ira na vanua.” (Vunau ni Soro 18:21-25) A sega tale ga ni vakamatei ira kece o Jiova. A vakabulai ira mada ga na kai Kenani yalomalumalumu me vakataki Reapi kei ira na kai Kipioni.—Josua 6:25; 9:3-27.
Vala ena Vuku ni Yacana
13, 14. (a) Na cava e bibi kina vei Jiova me vakarokorokotaki tale na yacana? (b) Cava e cakava o Jiova me rogo vinaka tale kina na yacana?
13 Ni Kalou savasava o Jiova, e savasava tale ga na yacana. (Vunau ni Soro 22:32) A vakavulici ira nona tisaipeli o Jisu mera masuta: “Me vakarokorokotaki na yacamuni.” (Maciu 6:9) Na veivorati mai Iteni e beci kina na yaca ni Kalou, e vakarogorogocataki qai vakalewai nona veiliutaki. Ena sega vakadua ni vakalaiva o Jiova me yaco tiko ga na veivorati qori. E bibi gona vei Jiova me vakarokorokotaki tale na yacana.—Aisea 48:11.
14 Vakasamataki ira tale mada na Isireli. Ke ra tiko ga vakabobula mai Ijipita, sa na sega ni dina na ka e yalataka na Kalou vei Eparama ni na vakalougatataki na vuvale kece e vuravura ena nona kawa. Ia ni sereki ira o Jiova qai raica mera dua sara na matanitu, e rogo vinaka tale kina na yacana. Sa rauta me masu va qo na parofita o Taniela vua na nona Kalou, ni kaya: “Kemuni Jiova na neimami Kalou oni kauti ira mai na nomuni tamata ena vanua o Ijipita ena ligamuni kaukaua, oni vakarogoya na yacamuni.”—Taniela 9:15.
15. Na cava me sereki ira kina na Jiu era vesu tu mai Papiloni o Jiova?
15 A cavuta tiko o Taniela na masu qori ena gauna era vinakata kina na Jiu me yavala tale o Jiova ena vuku ni yacana. Era vesu tu ena gauna qori e Papiloni nira talaidredre. Sa rusa tu na nodra koroturaga, o Jerusalemi. E kila o Taniela ni na vakarokorokotaki na yaca i Jiova ke ra sereki na Jiu mera lesu ena nodra vanua. E masuta gona o Taniela: “Moni vosoti keimami kemuni Jiova. Moni vakatudaliga kemuni Jiova moni yavala sara! Ena vukumuni ga moni kua ni bera na noqu Kalou, ni vakatokai ena yacamuni na nomuni koro kei ira na nomuni tamata.”—Taniela 9:18, 19.
Vala ena Vukudra Nona Tamata
16. Vakamacalataka na vuna e sega ni nanumi koya ga kina o Jiova ni dau vala ena vuku ni yacana.
16 Ni vinakata o Jiova me taqomaka na yacana, vakacava e kena ibalebale qori ni nanumi koya ga? Sega, baleta ni ka e cakava e yavutaki ena nona savasava, loloma, kei na lewadodonu. E kena inaki me taqomaki ira nona tamata. Kena ivakaraitaki na Vakatekivu wase 14. Eda wilika kina ni ratou ravuravu e va na tui, qai kauta vakavesu na vugo i Eparama o Loti kei na nona vuvale. Ena veivuke ni Kalou, e vakadruka na mataivalu qaqa qori o Eparama! Na itukutuku ni qaqa qo e rairai imatai sara ga ni qaqa e volai “ena ivola ni iValu i Jiova.” E macala ni ivola qo e volatukutukutaki tale ga kina eso na ivalu e sega ni volai ena iVolatabu. (Tiko Voli Mai na Lekutu 21:14) E levu tale tu na itukutuku ni qaqa.
17. Eda kila vakacava ni dauvala o Jiova ena vukudra na Isireli nira curuma na vanua o Kenani? Tukuna eso na kena ivakaraitaki.
17 Ni bera nira butuka na vanua o Kenani na Isireli, e vakadeitaka vei ira o Mosese: “O Jiova na nomuni Kalou ena liu vei kemuni, ena vala tale ga ena vukumuni, me vaka ga e cakava mai Ijipita ni oni rai sara tu ga.” (Vakarua 1:30; 20:1) Tekivu mai vei Josua na isosomi kei Mosese, me yacovi ira sara na Dauveilewai kei ira na tui yalodina e Juta, e dau vala dina o Jiova ena vukudra nona tamata, e vakavuna me levu nodra qaqa vei ira na kedra meca.—Josua 10:1-14; Dauveilewai 4:12-17; 2 Samuela 5:17-21.
18. (a) Na cava meda vakavinavinaka kina ni sega ni veisau o Jiova? (b) Cava ena yaco ena itinitini ni Vakatekivu 3:15?
18 E sega ni veisau o Jiova, se dei tiko ga nona inaki me parataisi tale na vuravura qo. (Vakatekivu 1:27, 28) Se cata tiko ga na Kalou na ivakarau ca. E lomani ira tale ga vakalevu nona tamata, sa voleka me yavala ena vukudra. (Same 11:7) Na veimecaki gona a cavuti ena Vakatekivu 3:15 ena yacova e dua na itinitini vakadomobula. Ena vakaraitaki koya tale o Jiova ena gauna qori me “dauvala qaqa,” me vakarokorokotaka kina na yacana qai taqomaki ira nona tamata!—Sakaraia 14:3; Vakatakila 16:14, 16.
19. (a) Eda na toro voleka vakacava vei Jiova nida kila na sala e vakayagataka kina nona kaukaua? Vakatauvatana. (b) Ena uqeti keda vakacava nona tu vakarau o Jiova me vala ena vukuda?
19 Dikeva mada na ivakatautauvata qo: Dua na manumanu kila e via vakamatea e dua na lewenivuvale, qai lade yani o tamadratou me vakamatea na manumanu qori. O nanuma ni ratou na rarawa na veitinani ena ka e cakava o tamadratou? Sega! Ena tarai ratou sara ga na nona loloma levu. Cava eda vulica? E sega ni dodonu meda raica vakatani na sala e vakayagataka kina o Jiova na nona kaukaua me veivakarusai. Nona tu vakarau me vala ena vukuda, ena uqeti keda meda lomani koya vakalevu. Me uqeti keda tale ga na nona kaukaua e sega ni vakaiyalayala. Ena rawa ni “vakadonui kina noda veiqaravi tabu vua na Kalou ena veidokai kei na qoroqoro.”—Iperiu 12:28.
Toro Voleka Vua na “Dauvala Qaqa”
20. Nida wilika na italanoa vakaivolatabu e sega ni matata vei keda, na cava meda cakava, na vuna?
20 E sega ni vakamacalataka vakamatailalai na iVolatabu na vuna e dauvala kina o Jiova. Ia qo na ka eda vakadeitaka: E sega vakadua ni vakayagataka vakaveitalia o Jiova nona kaukaua me veivakarusai, se vakayagataka ena kocokoco, se vakayagataka vakatani. Ena donu tiko ga noda rai ke da kila vinaka na ka e talanoataki tiko ena dua na tikinivolatabu. (Vosa Vakaibalebale 18:13) Ke da sega ni kila mada ga na itukutuku kece, eda na sega ni lomatarotaro ke da vulici Jiova vinaka qai vakasamataka vakatitobu na nona itovo talei. Nida cakava qori, eda na raica ni dodonu ga meda nuitaka na noda Kalou o Jiova.—Jope 34:12.
21. E “dauvala qaqa” o Jiova, ia cava e sega ni kena ibalebale?
21 Dina ni “dauvala qaqa” o Jiova ena gauna veiganiti, ia e sega ni kena ibalebale qori ni dau taleitaka na vala. Ena nona raivotu o Isikeli me baleta na qiqi vakalomalagi, e vakamacalataki Jiova ni tu vakarau me vala kei ira nona meca. Ia e raica tale ga ni wavokiti Jiova tu na drodrolagi, qori na ivakatakilakila ni vakacegu. (Vakatekivu 9:13; Isikeli 1:28; Vakatakila 4:3) Io, o Jiova e Kalou ni vakacegu. E vola na yapositolo o Joni “ni Kalou ga na loloma.” (1 Joni 4:8) Io, e lewa vakavinaka o Jiova na nona itovo kece. Eda kalougata dina nida rawa ni volekata e dua na Kalou e kaukaua qai dauloloma!
a E kaya o Josephus, e dua na Jiu e daunitukutuku makawa nira cicimuri ira voli mai na Iperiu e “600 na qiqinivalu, 50,000 na dauvodo ose, kei na 200,000 na sotia vakaiyaragi era taubale.”—Jewish Antiquities, II, 324 [xv, 3].
b E laurai nira wili mera “Amoraiti” o ira kece na kai Kenani.—Vakarua 1:6-8, 19-21, 27; Josua 24:15, 18.