E wawale o Jisu ni a masu tu ena bogi taucoko ni bera ni digitaki ratou na le 12 nona tisaipeli me ratou yapositolo. Ia ena siga tarava e vukei ira tale na lewenivanua ena dua na ulunivanua e Kalili, rairai volekati Kapenaumi e dau tiko kina vakalevu.

Era gole vakayawa mai e dua na ilala levu mera raici Jisu. Eso era gole mai na ceva e Jerusalemi kei Jutia. Eso tale era lako mai na koro ena baravi e Taia kei Saitoni ena vuaira. Era via “mai rogoci koya, mera vakabulai tale ga mai na kedra mate.” E mani ‘vakabulai ira kece’ o Jisu. Vakasamataka mada ya, era vakabulai kece na tauvimate. E vakabulai ira tale ga “na curumi yalo velavela” o Jisu, era vakararawataki tu ena vukudra na agilosi ca i Setani.​—Luke 6:17-19.

E vaqara o Jisu e dua na vanua tautauvata ena yasa ni ulunivanua ra qai soqoni yani vua na ilala levu. Era rairai toka voleka e yasana nona tisaipeli, vakabibi o ratou na le 12 na yapositolo. Dua na ka nodra via vakarorogo vua na qasenivuli e rawa ni vakayacora na ka veivakurabuitaki. E yaga sara ga vei ira na rogoci Jisu tiko ena siga ya na nona ivunau. Me tekivu mai na gauna ya, levu tale era vakila na kena yaga. Ena yaga tale ga vei keda, ni vakamacalataki vakarawarawa, vakamatata tale ga na veika titobu vakayalo. E dau vakayagataka o Jisu na ituvaki e sotavi e veisiga kei na veika era kila vinaka na lewenivanua. Qori e vakarawarawataka nodra kila nona ivakavuvuli o ira era via cakava na loma ni Kalou me vinaka kina nodra bula. Cava eso na ka e talei kina na ivunau i Jisu?

Eda via marau kece. Qori na vuna e vakamacalataka kina e liu o Jisu se o cei era marau dina. E vakavure vakasama sara qori vei ira na vakarorogo. Ia era rairai kurabuitaka eso na ka.

E tukuna o Jisu: “Era marau o ira na kauaitaka nodra bula vakayalo, nira na wili mera lewe ni Matanitu vakalomalagi. Era marau na rarawa, nira na vakacegui. . . . Era marau o ira era via kania era via gunuva na ivalavala dodonu, nira na vakamamautaki. . . . Era marau o ira era vakacacani ena vuku ni ka e dodonu, nira na wili mera lewe ni Matanitu vakalomalagi. Moni marau ni oni vakasewasewani, vakacacani, . . . ena vukuqu. Ni marau, io moni marau vakalevu.”​—Maciu 5:3-12.

Na “marau” cava e vakaibalebaletaka o Jisu? E sega ni tukuna tiko nona mamarau e dua ena gauna ni veivakalasai. E titobu sara na marau dina, e okati kina na lomavakacegu dina, rawaka, qai vakainaki na bula.

E kaya o Jisu nira marau dina o ira na kauaitaka nodra bula vakayalo, era rarawataka nodra bula ivalavala ca, era sa kila na Kalou ra qai qaravi koya. Era marau nira cati se vakacacani ena vuku ni nodra cakava na loma ni Kalou, nira kila era vakamarautaka na Kalou ra qai vakalougatataki mera bula tawamudu.

Era nanuma e levu ni na marau e dua ke qara na iyau kei na lasa. Ia e sega ni duavata kina o Jisu. E rairai vakavure vakasama vei ira e levu na vakarorogo nona veidutaitaka eso na ka, e kaya: “Oni kalouca na vutuniyau ni oni sa taura  kece sara tiko ga na kemuni isau. Oni kalouca na mamau tiko ena gauna qo, ni oni na viakana. Oni kalouca na dredre tiko ena gauna qo ni oni na tagi, oni na osi. Oni kalouca nira vakacaucautaki kemuni na tamata kece, ni qori na ka vata ga era cakava na tukadra vei ira na parofita lasu.”​—Luke 6:24-26.

Na cava era kalouca kina na vutuniyau, o ira era dredre, kei ira era vakacaucautaki? Baleta ke sa vakaliuca e dua na veika qori, e rawa ni vakawalena nona qarava na Kalou, ena sega ni vakila na marau dina. E sega ni tukuna o Jisu me dravudravua ga e dua se viakana me qai marau. Ia e via vakaraitaka tiko ni dau ciqoma na ivakavuvuli i Jisu o koya e sega soti ni rawaka vakayago, qai vakila kina na marau dina.

E kaya sara vei ira na nona tisaipeli o Jisu: “O kemuni na masima kei vuravura.” (Maciu 5:13) Era sega ni masima dina. Ia na masima e rawa ni taqomaka vakadede e dua na ka. Dua na iwase levu ni masima e maroroi tu volekata na icabocabonisoro ena valenisoro ni Kalou, e dau vakamasimataki kina na isoro. E vakatakarakarataka tale ga na veitaqomaki mai na ca. (Vunau ni Soro 2:13; Isikeli 43:23, 24) O ira na tisaipeli i Jisu era “masima kei vuravura,” ni veitaqomaki nodra ivakavuvuli mai na ivalavala torosobu kei na veika e veivakaleqai vakayalo. Nodra itukutuku e rawa ni vakabulai ira era rogoca.

E tukuna tale ga o Jisu vei ira na tisaipeli: “Oni rarama kei vuravura.” E sega ni dau waqa na cina qai biu ena ruku ni basikete, ena biu ga ena kena itutu me rawa ni veivakararamataki. E veiuqeti kina o Jisu: “Me serau tale ga na nomuni rarama e matadra na tamata, mera raica na nomuni cakacaka vinaka, mera vakalagilagia kina na Tamamuni mai lomalagi.”​—Maciu 5:14-16.

Era kaya na iliuliu ni lotu vakaJiu ni beca o Jisu na Lawa ni Kalou ra qai bosea mera vakamatei koya. E mani tukuna vakadodonu vei ira o Jisu: “Ni kua ni nanuma niu mai bokoca na Lawa kei na ka era vola na Parofita. Au mai vakayacora ga.”​—Maciu 5:17.

E doka vakalevu o Jisu na Lawa ni Kalou qai  uqeti ira eso tale mera vakatotomuri koya. E kaya mada ga: “Ke dua gona e beca e dua vei ira na ivunau lailai qo, qai vakavulici ira eso mera beca tale ga, ena vakatokai me lailai ena vuku ni Matanitu vakalomalagi.” Kena ibalebale o koya e cakava qori ena sega ni rawata na Matanitu ni Kalou. E tomana: “Ia ke dua e muria qai vakavulici ira tale eso, ena vakatokai me levu ena vuku ni Matanitu vakalomalagi.”​—Maciu 5:19.

E vakacala o Jisu na ivakarau ni rai ena beca kina e dua na Lawa ni Kalou. Ni vakaraitaka oti ni kaya na Lawa “Mo kua ni laba,” sa qai tomana o Jisu: “O koya e cudruva tiko ga na tacina ena kau ina mataveilewai.” (Maciu 5:21, 22) Me kua ni raici vakamamada noda cudruva tiko ga e dua, e rawa ni tini ena laba. E vakamacalataka sara o Jisu na ka meda cakava meda veiyaloni kina: “O koya gona, ke o kauta na nomu isoro ina icabocabonisoro o qai nanuma ni beitaki iko na tacimu ena dua na ka, biuta tu na nomu isoro ena mata ni icabocabonisoro, lako drau lai veivakameautaki mada kei tacimu, oti qai lesu mo vakacabora nomu isoro.”​—Maciu 5:23, 24.

E vakatabui tale ga ena Lawa na veibutakoci. E kaya o Jisu: “Oni rogoca ni a tukuni, ‘Mo kua ni veibutakoci.’ Ia au kaya vei kemuni ni o koya e vakaraica tiko ga na yalewa ena nona garosa, e sa veibutakoci oti kei na yalewa ya e lomana.” (Maciu 5:27, 28) E sega ni tukuna o Jisu na nona vakasamataka ga vakalekaleka na ka ca e dua, ia e vakabibitaka tiko na rerevaki ni nona “vakaraica tiko ga.” Na nona vakararai tiko ga e dua ena vakavuna na gagano. Ni basika e dua na ituvaki, e rawa ni tini sara ena veibutakoci. Me kua ni yaco qori, ena rairai mosimosi toka na sasaga me cakava e dua. E tukuna o Jisu: “Ke vakacalai iko tiko na matamu imatau, leuta, kolotaka laivi. . . . Ke vakacalai iko tale ga na ligamu imatau, muduka, kolotaka laivi.”​—Maciu 5:29, 30.

Nira kila eso ni rawa ni vakaleqai ira e dua na mate levu e tauva na ligadra se yavadra, era vakadonuya me sele laivi me rawa nira bula. E veiganiti kina nona kaya o Jisu ni bibi sara me ‘kolotaki laivi’ na ka kece e rawa ni vakavuna na vakanananu ca se vakayacori sara kina na ivalavala dukadukali, ke mani tikiniyago talei mada ga me vaka na mata se liga. E tomana o Jisu: “E vinaka cake me yali e dua na tikiniyagomu, mai na kena kolotaki na yagomu taucoko i Qiena” (ibenubenu e waqa tu ga kina na buka ena taudaku kei Jerusalemi), qai vakatakarakarataka na rusa tawamudu.

E veivakasalataki tale ga o Jisu ena ka meda cakava nida vakararawataki se vakacudrui. E kaya: “Kua ni vorata na daucaka ca, ke dua e sabaka na balumu imatau, solia tale ga vua na balumu adua.” (Maciu 5:39) Kena ibalebale beka qori me sa kua ni taqomaki koya e dua se nona vuvale ke sotavi na leqa? Sega. A  vakaibalebaletaka tiko o Jisu na isaba e sega ni kena inaki me mavoa vakaca se mate kina e dua, ia e beci ga kina. E vakabibitaka kina meda kua ni sauma na nona via vaqara vala se veiba e dua ni sabaki keda se tauca eso na vosa veibeci.

Qori e salavata kei na lawa ni Kalou meda veilomani. E mani vakasalataki ira na vakarorogo o Jisu: “Lomani ira tiko ga na kemudou meca, masulaki ira tale ga era vakacacani kemudou.” E cavuta sara na vuna bibi me vakayacori kina qori: “Me kilai kina ni dou luvei Tamamudou e tiko mai lomalagi, ni dau vakacabea na matanisiga vei ira na daucaka ca kei na daucaka vinaka.”​—Maciu 5:44, 45.

Sa qai umana vata o Jisu na iwase ni nona ivunau qo ni kaya: “Mo dou uasivi, ni uasivi na Tamamudou vakalomalagi.” (Maciu 5:48) E sega ni kaya tiko e keri o Jisu me vinaka vakaoti na ka eda cakava. Ia nida vakatotomuria na Kalou, e rawa nida lomani ira tale ga na keda meca. Se dua tale na kena itukutukuni: “Moni dau loloma tiko ga, ni dau loloma na Tamamuni.”​—Luke 6:36.

Ni tomana o Jisu nona ivunau, e uqeti ira na vakarorogo: “Qarauna mo dou kua ni dau yalododonu e matadra na tamata mera raici kemudou kina.” E sega ni taleitaka o Jisu na sokalou vakarairai, e kaya kina: “Ni dou soli iloloma, kua ni uvudavui me vaka era cakava ena valenilotu kei na tolonisala na dauveivakaisini.” (Maciu 6:1, 2) E vinaka me kua ni kilai levu noda soli iloloma.

E tomana o Jisu: “Ni dou masu, kua ni vakatotomuri ira na dauveivakaisini nira vinakata mera laurai levu nira masu tu ena valenilotu kei na veibasoga ni sala lelevu.” E kaya tale: “Ni o masu, curu ina nomu rumu, sogota na katuba, qai masu vua na Tamamu mai lomalagi.” (Maciu 6:5, 6) E sega ni tukuna o Jisu ni cala na masu e matanalevu, a cakava mada ga qori ena so na gauna. E vakacala ga na masu e kena inaki mera vakadrukai kina na rogoca qai dokai kina o koya e masu.

E vakasalataki ira na ilala levu: “Ni o masu, kua ni cavuta tiko ga e dua na qaqanimasu me vaka era cakava na lewe ni veimatanitu.” (Maciu 6:7) E sega ni tukuna e keri o Jisu ni cala me masulaki tiko ga e dua na ka. E vakacala ga na qaqanimasu e wiligusutaki qai cavuti “tiko ga.” Sa qai vakavulica o Jisu na masu e kerei kina e vitu na ka. Na imatai ni tolu e vakavotui kina na dodonu ni nona veiliutaki na Kalou kei na nona inaki​—me vakarokorokotaki na yacana, me yaco mai nona Matanitu, me caka na lomana. Qori na veika eda masulaka e liu, oti da qai kerea na veika me baleti keda, na keda kakana, vosoti ni noda ivalavala ca, kei na noda kerea meda kua ni rawai ena veitemaki qai vakabulai mai vua na vunica.

 Meda raica vakacava na iyau? E uqeti ira na ilala levu o Jisu: “Kua ni kumuna e vuravura na nomu iyau, ni rawa ni vakacacana na sarasara kei na veveka, e rawa tale ga nira butakoca na daubutako.” Qori sara ga na rai donu me tiko vei keda! E rawa ni yali na iyau, qai tawayaga vua na Kalou na noda taukena na veika qori. E veiganiti kina na ka e tukuna tarava o Jisu: “Kumuna na nomu iyau mai lomalagi.” Eda rawa ni cakava qori nida vakaliuca na noda sokalou. E sega ni dua e rawa ni kaliraka tani noda veiwekani vinaka kei na Kalou se na kena icovi, na bula tawamudu. E dina na vosa i Jisu: “Na vanua e tiko kina na nomu iyau, ena tiko tale ga kina na yalomu.”​—Maciu 6:19-21.

E vakabibitaka tale qori o Jisu ena dua na vosa vakatautauvata: “E cina ni yago na mata. Ke vinaka na matamu, ena ramase na yagomu taucoko. Ia ke kocokoco na matamu, ena butobuto na yagomu taucoko.” (Maciu 6:22, 23) Ni vinaka na matada, e vaka na cina e vakararamataka na yagoda. Me rawa qori, e bibi me vakatabakidua ga na matada ena dua na ka, de qai cala noda rai me baleta na bula. Ena ‘butobuto na yagoda taucoko’ se na rairai taleitaka na veika butobuto ke da vakaliuca na iyau, sega ni noda qarava na Kalou.

E qai vakamacalataka o Jisu e dua na ivakaraitaki momona: “E sega ni dua e rawa ni qarava e rua na turaga, ni na cata e dua qai lomana e dua, ena doka e dua qai beca e dua. Dou sega ni rawa ni qarava na Kalou kei na iYau.”​—Maciu 6:24.

De dua era na leqataka eso era vakarorogo tiko vei Jisu na veika vakayago mera bula kina. E mani vakadeitaka vei ira ni sega ni gadrevi mera lomaocaoca ke ra vakaliuca na nodra qarava na Kalou. “Raici ira mada vakavinaka na manumanuvuka ni lomalagi, era sega ni teitei, tatamusuki, se kumuna na kedra ena lololo, ia e vakani ira na Tamamudou vakalomalagi.”​—Maciu 6:26.

 Vakacava na lili ni veikau? E kaya o Jisu ni “iukuuku kece i Solomoni e sega ni bau yacova na kedra totoka.” Qori e vakaraitaka ke sa “vakasuluma na Kalou na co ni veikau era tu nikua qai kolotaki ina lovo nimataka, me qai sega vakacava ni vakasulumi kemudou?” (Maciu 6:29, 30) E veiganiti kina na ivakasala i Jisu: “Meda kua gona ni lomaocaoca meda kaya, ‘Na cava meda kania?’ se, ‘Cava meda gunuva?’ se, ‘Cava meda tokara?’ . . . E kila tu na Tamamudou vakalomalagi ni bibi vei kemudou. Dou vakaliuca tiko ga na Matanitu ni Kalou kei na nona yalododonu, ena qai vakaikuritaki vei kemudou na ka kece qo.”​—Maciu 6:31-33.

Eso na ituvaki e vakadredretaka nodratou cakava na veika e vakamarautaka na Kalou na yapositolo kei na levu tale era yalomalumalumu ena gauna ya. Kena ivakaraitaki, e levu na Farisi era dau vakalewai ira vakaca eso tale. E mani vakasalataki ira na vakarorogo o Jisu: “Dou kua ni dau vakalelewa de dou lewai, na lewa dou tauca dou na lewai kina.”​—Maciu 7:1, 2.

E rerevaki me vakatotomuri nodra dau vakalelewa na Farisi me vaka e vakamacalataka o Jisu ena dua na ivakatautauvata: “O koya e mataboko ena sega ni tubera rawa e dua tale na mataboko, se vakacava? Erau na lutu ruarua ina qara, se vakaevei?” Na rai cava e uqeti ira kina na vakarorogo o Jisu? Mera kua ni vakalewai ira eso tale ni cala bibi ya. E taroga sara o Jisu: “Rawa vakacava mo lai tukuna vei tacimu, ‘Taciqu, meu kauta laivi mada na co lailai e toka e matamu,’ o sega mada ga ni raica na tolonikau levu e matamu? Dauveivakaisini! Kauta tani mada eliu na tolonikau levu mai matamu, o na qai raica vinaka na co lailai mo na kauta laivi mai na mata i tacimu.”​—Luke 6:39-42.

E rawa ni duatani nodra rai na tisaipeli me baleti ira eso tale ena so na ituvaki. E veivakasalataki o Jisu: “Dou kua ni solia na ka tabu vei ira na koli, se kolotaka na nomudou mataniciva e matadra na vuaka.” (Maciu 7:6) E talei me vaka na mataniciva na ka dina ena Vosa ni Kalou. Ke vaka na manumanu nodra ivakarau eso ra qai sega ni taleitaka na ka dina, mera kua ni vakalusi gauna e keri na tisaipeli ra lai vaqarai ira ga era na via rogoca.

Ni lesuva o Jisu na masu sa vakamacalataka oti, e vakabibitaka na masu vagumatua: “Kerekere tiko ga, ena qai soli vei kemudou.” Me vakaraitaka ni dau tu vakarau na Kalou me rogoca na masu, e taroga o Jisu: “O cei mada vei kemudou e kere madrai vua o luvena qai solia vua na vatu? . . . O koya gona, ke sa rawa vei kemudou na tamata ivalavala ca mo dou solia na ka vinaka vei ira na luvemudou, sa na qai wacava sara na Tamamudou mai lomalagi ni na solia na ka vinaka vei ira era kerea vua!”​—Maciu 7:7-11.

E tukuna tarava o Jisu e dua na ivakarau me muri: “Na ka kece dou vinakata mera cakava vei kemudou na tamata, dou cakava tale ga vei ira.” E dodonu meda raica vakabibi na ivakasala vinaka qori, meda muria tale ga nida veimaliwai kei ira eso tale. Ena rairai sega ni rawarawa qori me vaka  e laurai ena ivakasala i Jisu: “Dou curu ina matamata qiqo, ni rabalevu na matamata qai galala na sala e basika ina rusa, e le levu tale ga era muria tiko, ia e qiqo na matamata qai rabalailai na sala e basika ina bula, e le lailai tale ga era kunea.”​—Maciu 7:12-14.

Era na saga e levu mera vakacalai ira na tisaipeli mera kua kina ni muria na sala ni bula. E mani veivakasalataki o Jisu: “Dou qarauni kemudou vei ira na parofita lasu era vakaisulu voli me vaka na sipi, ia e loma era olifa daukata.” (Maciu 7:15) E kaya o Jisu ni na kilai na kau vinaka kei na kau ca ena vuana. Eda na kilai ira tale ga na parofita lasu ena nodra ivakavuvuli kei na itovo. Sa qai vakamacalataka o Jisu ni sega ni vakaraitaka ga e dua ena nona vosa ni nona tisaipeli, me laurai tale ga qori ena nona itovo. Era kaya eso ni nodra Turaga o Jisu, ia vakacava ke ra sega ni vakayacora na loma ni Kalou? E tukuna o Jisu: “Au na qai tukuna vei ira: ‘Au sega sara ga ni kilai kemuni! Ni lako tani, o kemuni na daucaka ca!’”​—Maciu 7:23.

E tinia nona ivunau o Jisu ni kaya: “Ia o koya e rogoca na noqu vosa qo qai cakava ena vaka na tamata vuku e tara nona vale ena delanivatu. Ni bisa na uca, coka na dobui, laba na cagi, qai rubica na vale ya, ia e sega ni bale, ni tauyavutaki ena delanivatu.” (Maciu 7:24, 25) Cava e sega ni bale kina na vale? Baleta na turaga ya “e kelikeli vakatitobu me yacova sara na delanivatu qai biuta kina na kena yavu.” (Luke 6:48) Sega ni rauta gona me rogoci ga na vosa i Jisu, meda saga meda “cakava” sara.

Vakacava o koya e ‘rogoca na vosa qai sega ni cakava’? E “vaka na tamata lialia e tara nona vale ena delaninuku.” (Maciu 7:26) Ni bisa na uca, coka na dobui, laba na cagi, ena kasura vakadua na vale qori.

Era kurabuitaka na ilala levu na veivakavulici i Jisu ena ivunau ena Ulunivanua. E veivakavulici me vaka e tu vua na lewa, e sega ni vakataki ira na iliuliu ni lotu. Levu era rogoci koya era rairai mai nona tisaipeli tale ga.