• Ka mo kila

• Ka o rawa ni cakava

• Ka era kaya nomu icaba

Na Internet e vakarawarawataka na veivakasagai. E kaya na ivola na CyberSafe: “E vakavuna mada ga mera cudrucudru na gone vinaka, ni na laurai na kedra roka dina ena itukutuku era biuta ena internet.”

Eso era na rairai taketetaki mera vakasagai ena internet. E okati kina o ira era dau galugalu qai mamadua, o ira va qori era dau raici tu mera duatani era beci tale ga.

E vakarerevaki ke o vakasagai ena internet. Ena rawa ni vakavuna mo galili qai lomabibi, eso mada ga era tini vakamatei ira kina.

Kena imatai, tarogi iko mada, ‘Vakacava e veivakasagai dina?’ E levu era dau tukuna eso na ka mosimosi, ia era sega ni nakita. Ke yaco qori, eda na rawa ni muria na ivakasala yaga ena iVolatabu:

“Mo kua ni cudru totolo, ni . . . cudru “e ivakatakilakila ni lialia.”​—Dauvunau 7:9, ivakamacala e ra.

Ena yasana adua, na veivakasagai e dusia ni dua e vakasagai iko se vakamadualaki iko, se vakarerei ira eso tale ena internet.

Ke o vakasagai ena internet, e bibi mo nanuma tiko: Na ka o cakava ni o vakasagai, ena rawa ni vakavinakataka se vakadredretaka na kemu ituvaki. Tovolea mada eso na vakatutu qo.

Kua ni kauai ena veivakasagai. E kaya na iVolatabu: “Na tamata kilaka e lewa vinaka na nona vosa, kei koya e yalomatua e yalomalua tiko ga.”​—Vosa Vakaibalebale 17:27.

Qo na vuna e yaga kina na ivakasala qori, e vola o Nancy Willard ena nona ivola Cyberbullying and Cyberthreats: “E nodra inaki na dau veivakasagai mera vakararawataki ira na vakasagai. Ena gauna era rarawa kina na vakasagai, qori na gauna era na qai cakacaka kina na dau veivakasagai.”

Kena ilutua: Na ka vinaka duadua o rawa ni cakava oya mo kua ni sauma lesu na ka e caka vei iko.

Kua ni rawai mo veisausaumi. E kaya na iVolatabu: “Ni kua ni sauma na ca ena ca se na veivakasewasewani ena veivakasewasewani.”​—1 Pita 3:9.

Qo na vuna e yaga kina na ivakasala qori: E kaya na ivola Cyber-Safe Kids, Cyber-Savvy Teens: “Na cudru e ivakaraitaki ni malumalumu, ena uqeta ga na veivakasagai.” Ena vakalevutaka ga na leqa sa tu rawa ena nomu saga mo sauma lesu na ka e caka vei iko.

Kena ilutua: Ena ikuri ga ni leqa na nomu via sauma lesu na ka e caka vei iko.

Saga mo veisautaka na ituvaki. E kaya na iVolatabu: “Me kua ni rawai iko na ca.” (Roma 12:21) E tiko eso na ka o rawa ni cakava mo muduka kina na veivakasagai, qai sega ni veivakaleqai.

Kena ivakaraitaki:

•  Yalana kece na itukutuku e dau vakauta mai o koya e veivakasagai. E kaya na ivola Mean Behind the Screen: “Ni o sega ni wilika, o na sega ni rarawa.”

• Maroroya kece na ivakadinadina, ke o sega mada ni bau wilika. Qori e okati kina na itukutuku e veivakayalolailaitaki, eso na itukutuku e ciqomi totolo, imeli, eso na ka era biu ena internet se mera raica eso tale, itukutuku e katoni, se so tale na sala ni veitaratara.

• Vakauta vei koya e veivakasagai e dua na itukutuku dei me muduka na ka e cakava tiko. Me vaka na itukutuku qo:

  • “Kua ni vakauta tale mai e dua na itukutuku.”

  • “Kauta laivi na ka o biuta tu ena internet.”

  • “Ke o sega ni yalana na ka o cakava, au na yalana o au.”

• Vaqaqacotaka na ka o tutaka. Kauai ena ka o rawa ni cakava, sega ni ka o malumalumu kina. (2 Korinica 11:6) Me vakataki ira na dau veivakasagai, o ira na veivakasagai ena internet, era na taketetaki ira ga na malumalumu.

• Tukuna vua e dua sa uabula. Vakaraitaka sara ga e liu vei rau na nomu itubutubu. O rawa tale ga ni ripotetaka vei ira era taukena na website nira vakayagataka tiko eso nodra tabana ni veiqaravi mera veivakasagai kina. Ke ituvaki dredre sara, dou rawa ni ripotetaka kei rau nomu itubutubu vei ira na vakailesilesi ni koronivuli, vei ira na ovisa, se na tabana ni lawa.

Kena ilutua: E tiko eso na ka o rawa ni cakava mo yalana kina se vakalailaitaka na veivakasagai e caka vei iko ena internet.