Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μετάβαση στον πίνακα περιεχομένων

Οργανωμένοι σε Αρμονία με το Βιβλίο του Θεού

Οργανωμένοι σε Αρμονία με το Βιβλίο του Θεού

«Ο Ιεχωβά με σοφία θεμελίωσε τη γη. Στερέωσε τους ουρανούς με διάκριση».​—ΠΑΡ. 3:19.

ΥΜΝΟΙ: 105, 107

1, 2. (α) Πώς αντιδρούν μερικοί στη σκέψη ότι ο Θεός έχει μια οργάνωση; (β) Τι θα εξετάσουμε σε αυτό το άρθρο;

ΕΧΕΙ ο Θεός οργάνωση; «Δεν χρειάζεσαι κάποια οργάνωση για να σε κατευθύνει», μπορεί να πουν ορισμένοι. «Το μόνο που χρειάζεσαι είναι να έχεις προσωπική σχέση με τον Θεό». Είναι σωστή αυτή η άποψη; Τι δείχνουν τα γεγονότα;

2 Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε αποδείξεις για το ότι ο Ιεχωβά, ο οποίος είναι Θεός τάξης, είναι ο απαράμιλλος Οργανωτής. Θα δούμε επίσης πώς πρέπει να ανταποκρινόμαστε στην κατεύθυνση που λαβαίνουμε από την οργάνωση του Ιεχωβά. (1 Κορ. 14:33, 40) Όπως τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., έτσι και στην εποχή μας οι Γραφές βοηθούν το επίγειο τμήμα της οργάνωσης του Ιεχωβά να επιτελεί το εκτεταμένο έργο κηρύγματος των καλών νέων. Επειδή προσκολλούμαστε στην Αγία Γραφή και συμμορφωνόμαστε με τις οργανωτικές οδηγίες, προάγουμε την καθαρότητα, την ειρήνη και την ενότητα ολόκληρης της εκκλησίας.

ΙΕΧΩΒΑ, Ο ΑΠΑΡΑΜΙΛΛΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ

3. Τι σας πείθει ότι ο Ιεχωβά είναι ο απαράμιλλος Οργανωτής;

3 Η δημιουργία αποδεικνύει ότι ο Θεός είναι ο απαράμιλλος Οργανωτής. «Ο Ιεχωβά με σοφία θεμελίωσε τη γη», λέει η Γραφή. «Στερέωσε τους ουρανούς με διάκριση». (Παρ. 3:19) Εμείς γνωρίζουμε μόνο «τα κράσπεδα των οδών του [Θεού], και μόνο ένας ψίθυρος του πράγματος έχει ακουστεί για αυτόν». (Ιώβ 26:14) Ωστόσο, οι λιγοστές μας γνώσεις για τους πλανήτες, τα άστρα και τους γαλαξίες μάς υποκινούν να αναγνωρίσουμε ότι αυτά τα ουράνια σώματα είναι οργανωμένα με αριστοτεχνικό τρόπο. (Ψαλμ. 8:3, 4) Οι γαλαξίες αποτελούνται από εκατομμύρια άστρα, που όλα τους κινούνται εύτακτα στο διάστημα. Μάλιστα, οι πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα διαγράφουν τροχιές γύρω από τον ήλιο σαν να υπακούν ταπεινά σε κάποιον κώδικα οδικής κυκλοφορίας! Σαφώς, η ασύλληπτη τάξη που είναι έκδηλη στο σύμπαν μάς βοηθάει να αντιληφθούμε ότι ο Ιεχωβά, ο οποίος έφτιαξε τους ουρανούς και τη γη με επιδεξιότητα, αξίζει τον αίνο, την οσιότητα και τη λατρεία μας.—Ψαλμ. 136:1, 5-9.

4. Γιατί δεν έχει καταφέρει η επιστήμη να απαντήσει σε πολλά ερωτήματα;

4 Η επιστήμη έχει αποκαλύψει πολλά για το σύμπαν και το επίγειο σπίτι μας, και μας έχει ωφελήσει σε διάφορους τομείς της ζωής. Αλλά υπάρχουν πολλά ερωτήματα στα οποία δεν έχει καταφέρει να απαντήσει. Λόγου χάρη, οι αστρονόμοι δεν μπορούν να μας πουν πώς ακριβώς ήρθε σε ύπαρξη το σύμπαν ή γιατί βρισκόμαστε στον πλανήτη Γη όπου υπάρχουν άφθονες μορφές ζωής. Επίσης, οι περισσότεροι στον κόσμο δεν μπορούν να εξηγήσουν γιατί έχει ο άνθρωπος την ισχυρή επιθυμία να ζει για πάντα. (Εκκλ. 3:11) Γιατί υπάρχουν τόσο πολλά σημαντικά αλλά αναπάντητα ερωτήματα; Εν μέρει επειδή πολλοί επιστήμονες και άλλοι συνήθως προάγουν έναν αθεϊστικό τρόπο σκέψης και υποστηρίζουν τη θεωρία της εξέλιξης. Αλλά στο Βιβλίο του, ο Ιεχωβά δίνει απαντήσεις στα ερωτήματα που βαραίνουν τις καρδιές των ανθρώπων παντού.

5. Με ποιους τρόπους εξαρτόμαστε από τους φυσικούς νόμους;

5 Εξαρτόμαστε από τους συνεπείς και αξιόπιστους φυσικούς νόμους που έχει θεσπίσει ο Ιεχωβά. Ηλεκτρολόγοι, υδραυλικοί, μηχανικοί, πιλότοι, χειρουργοί​—όλοι τους εξαρτώνται από αυτούς τους νόμους για να κάνουν τη δουλειά τους. Για παράδειγμα, οι χειρουργοί βασίζονται στο γεγονός ότι η ανθρώπινη ανατομία χαρακτηρίζεται κατά βάση από συνέπεια. Έτσι λοιπόν, ο χειρουργός δεν ψάχνει να βρει την καρδιά του ασθενούς. Και όλοι μας σεβόμαστε τους φυσικούς νόμους. Αν προσπαθήσουμε να αψηφήσουμε τον νόμο της βαρύτητας, μπορεί να το πληρώσουμε με τη ζωή μας!

ΕΧΟΥΝ ΟΡΓΑΝΩΘΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ

6. Γιατί θα έπρεπε να αναμένουμε ότι οι λάτρεις του Ιεχωβά θα ήταν οργανωμένοι;

6 Το σύμπαν αποτελεί ένα πραγματικό θαύμα οργάνωσης. Ασφαλώς, λοιπόν, θα έπρεπε να αναμένουμε ότι ο Ιεχωβά θέλει να είναι καλά οργανωμένοι οι λάτρεις του. Μάλιστα, για να επιτευχθεί αυτό, ο Θεός έχει προμηθεύσει τη Γραφή για την καθοδηγία μας. Η ζωή χωρίς τη βοήθεια της οργάνωσης του Θεού και χωρίς τους κανόνες του θα κατέληγε σε δυστυχία και οδύνη.

7. Τι δείχνει ότι η Γραφή είναι ένα καλά οργανωμένο βιβλίο;

7 Η Γραφή δεν είναι μια απλή συλλογή Ιουδαϊκών και Χριστιανικών λογοτεχνημάτων άσχετων μεταξύ τους. Αντιθέτως, είναι ένα καλά οργανωμένο βιβλίο​—ένα θεόπνευστο αριστούργημα. Τα επιμέρους βιβλία της συνδέονται μεταξύ τους. Όλα τα βιβλία από τη Γένεση ως την Αποκάλυψη είναι συνυφασμένα με το κεντρικό θέμα της Γραφής​—τη δικαίωση της κυριαρχίας του Ιεχωβά και την εκπλήρωση του σκοπού του για τη γη μέσω της Βασιλείας του υπό τον Χριστό, το υποσχεμένο «σπέρμα».—Διαβάστε Γένεση 3:15· Ματθαίος 6:10· Αποκάλυψη 11:15.

8. Γιατί μπορούμε να πούμε ότι οι Ισραηλίτες ήταν καλά οργανωμένοι;

8 Ο λαός του αρχαίου Ισραήλ αποτελούσε υπόδειγμα οργάνωσης. Υπό τον Μωσαϊκό Νόμο, για παράδειγμα, υπήρχαν “υπηρέτριες που εκτελούσαν οργανωμένη υπηρεσία στην είσοδο της σκηνής της συνάντησης”. (Έξοδ. 38:8) Η μετακίνηση του στρατοπέδου του Ισραήλ και της σκηνής της μαρτυρίας γινόταν με εύτακτο τρόπο. Αργότερα, ο Βασιλιάς Δαβίδ οργάνωσε τους Λευίτες και τους ιερείς σε αποτελεσματικές υποδιαιρέσεις. (1 Χρον. 23:1-6· 24:1-3) Και όταν οι Ισραηλίτες υπάκουαν στον Ιεχωβά, ευλογούνταν με τάξη, ειρήνη και ενότητα.—Δευτ. 11:26, 27· 28:1-14.

9. Τι δείχνει ότι η Χριστιανική εκκλησία του πρώτου αιώνα ήταν οργανωμένη;

9 Η Χριστιανική εκκλησία του πρώτου αιώνα ήταν οργανωμένη, και ωφελούνταν από την κατεύθυνση του κυβερνώντος σώματος, το οποίο αποτελούνταν αρχικά από τους αποστόλους. (Πράξ. 6:1-6) Αργότερα, προστέθηκαν και άλλοι αδελφοί σε εκείνο το κυβερνών σώμα. (Πράξ. 15:6) Συμβουλές και οδηγίες παρέχονταν επίσης μέσω θεόπνευστων επιστολών τις οποίες έγραφαν άντρες που ήταν μέλη του κυβερνώντος σώματος του πρώτου αιώνα ή συνδέονταν στενά με αυτό. (1 Τιμ. 3:1-13· Τίτο 1:5-9) Πώς ωφελούνταν οι εκκλησίες ακολουθώντας την κατεύθυνση του κυβερνώντος σώματος;

10. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα καθώς οι πρώτες εκκλησίες τηρούσαν τα διατάγματα που είχαν αποφασιστεί από το κυβερνών σώμα; (Βλέπε εικόνα στην αρχή του άρθρου.)

10 Διαβάστε Πράξεις 16:4, 5. Οι αδελφοί που ταξίδευαν εκπροσωπώντας το κυβερνών σώμα μετέδιδαν «τα διατάγματα τα οποία είχαν αποφασιστεί από τους αποστόλους και τους πρεσβυτέρους που ήταν στην Ιερουσαλήμ». Καθώς οι εκκλησίες τηρούσαν αυτά τα διατάγματα, «συνέχισαν να σταθεροποιούνται στην πίστη και να αυξάνουν σε αριθμό κάθε ημέρα». Περιέχει αυτή η Γραφική αφήγηση κάποιο δίδαγμα που είναι σοφό να εφαρμόζουμε μέσα στην οργάνωση του Θεού σήμερα;

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΕ ΕΣΕΙΣ ΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ;

11. Πώς πρέπει να ανταποκρίνονται οι διορισμένοι άντρες στην κατεύθυνση που λαβαίνουν από την οργάνωση του Θεού;

11 Τι πρέπει να κάνουν τα μέλη των Επιτροπών Τμήματος ή των Επιτροπών Χώρας, οι επίσκοποι περιοχής και οι πρεσβύτεροι των εκκλησιών όταν λαβαίνουν κατεύθυνση από την οργάνωση του Θεού σήμερα; Το Βιβλίο του Ιεχωβά δίνει σε όλους μας την εντολή να είμαστε υπάκουοι και υποτακτικοί. (Δευτ. 30:16· Εβρ. 13:7, 17) Το επικριτικό ή στασιαστικό πνεύμα δεν έχει καμιά θέση στην οργάνωση του Θεού, διότι μια τέτοια στάση θα μπορούσε να διαταράξει τις στοργικές, ειρηνικές και ενωμένες εκκλησίες μας. Φυσικά, κανένας όσιος Χριστιανός δεν θα ήθελε να εκδηλώνει ασεβές και ανόσιο πνεύμα σαν του Διοτρεφή. (Διαβάστε 3 Ιωάννη 9, 10) Είναι καλό να αναρωτηθούμε: “Συμβάλλω εγώ στην πνευματικότητα όσων είναι γύρω μου; Σπεύδω να δεχτώ και να υποστηρίξω την κατεύθυνση των αδελφών που αναλαμβάνουν την ηγεσία;”

12. Ποια προσαρμογή έχει γίνει στον τρόπο με τον οποίο γίνεται ο διορισμός πρεσβυτέρων και διακονικών υπηρετών;

12 Σκεφτείτε μια πρόσφατη απόφαση που πήρε το Κυβερνών Σώμα. Το άρθρο «Ερωτήσεις από Αναγνώστες» στη Σκοπιά 15 Νοεμβρίου 2014 περιέγραφε μια προσαρμογή στον τρόπο με τον οποίο γίνεται ο διορισμός πρεσβυτέρων και διακονικών υπηρετών. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι το κυβερνών σώμα του πρώτου αιώνα είχε εξουσιοδοτήσει τους περιοδεύοντες επισκόπους να κάνουν τέτοιους διορισμούς. Σε αρμονία με εκείνο το πρότυπο, από την 1η Σεπτεμβρίου 2014 οι επίσκοποι περιοχής διορίζουν πρεσβυτέρους και διακονικούς υπηρέτες. Ο επίσκοπος περιοχής προσπαθεί να γνωριστεί με τους άντρες που συστήνονται για διορισμό και να συνεργαστεί μαζί τους στην υπηρεσία αγρού αν είναι δυνατόν. Παρατηρεί επίσης την οικογένεια του αδελφού που συστήνεται. (1 Τιμ. 3:4, 5) Το πρεσβυτέριο και ο επίσκοπος περιοχής εξετάζουν προσεκτικά τα Γραφικά προσόντα για τους διακονικούς υπηρέτες και τους πρεσβυτέρους.—1 Τιμ. 3:1-10, 12, 13· 1 Πέτρ. 5:1-3.

13. Πώς μπορούμε να δείχνουμε την υποστήριξή μας για την κατεύθυνση που λαβαίνουμε από τους πρεσβυτέρους;

13 Χρειάζεται να ακολουθούμε τη Γραφική κατεύθυνση που λαβαίνουμε από τους πρεσβυτέρους. Αυτοί οι όσιοι ποιμένες μέσα στην οργάνωση του Θεού καθοδηγούνται από τα «υγιή», ή αλλιώς ωφέλιμα, λόγια του Βιβλίου του Θεού. (1 Τιμ. 6:3) Θυμηθείτε τη συμβουλή του Παύλου αναφορικά με τους ατάκτους στην εκκλησία. Μερικοί “δεν εργάζονταν καθόλου αλλά ανακατεύονταν σε ό,τι δεν τους αφορούσε”. Προφανώς έλαβαν νουθεσία από τους πρεσβυτέρους αλλά επέμειναν να αψηφούν τις συμβουλές. Πώς έπρεπε να χειριστεί η εκκλησία ένα τέτοιο άτομο; Ο Παύλος έδωσε την εξής κατεύθυνση: «Κρατάτε τον αυτόν σημειωμένο, σταματήστε να τον συναναστρέφεστε». Αυτή η συμβουλή αντισταθμίστηκε με την παραίνεση να μη φέρονται σε εκείνον τον άνθρωπο σαν να ήταν εχθρός. (2 Θεσ. 3:11-15) Σήμερα, οι πρεσβύτεροι μπορεί να παρουσιάσουν μια προειδοποιητική ομιλία σχετικά με ένα άτομο το οποίο εμμένει σε μια πορεία που έχει δυσμενή αντίκτυπο στην εκκλησία, όπως το να βγαίνει ραντεβού με κάποιον μη ομόπιστο. (1 Κορ. 7:39) Πώς αντιδράτε εσείς όταν οι πρεσβύτεροι το κρίνουν απαραίτητο να παρουσιάσουν μια τέτοια ομιλία; Αν γνωρίζετε την κατάσταση που περιγράφεται στην ομιλία, θα φροντίσετε να αποφεύγετε τις κοινωνικές συναναστροφές με το συγκεκριμένο άτομο; Το στοργικό σας ενδιαφέρον και η σταθερή σας στάση μπορεί να το υποκινήσουν να εγκαταλείψει την άτακτη πορεία του. [1]

ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΕΙΤΕ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑ, ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ

14. Πώς μπορούμε να συμβάλλουμε στην καθαρότητα της εκκλησίας;

14 Μπορούμε να συμβάλλουμε στην πνευματική καθαρότητα της εκκλησίας ακολουθώντας την κατεύθυνση του Λόγου του Θεού. Σκεφτείτε την κατάσταση στην αρχαία Κόρινθο. Ο Παύλος είχε αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στο κήρυγμα σε αυτή την πόλη, και είχε αγαπήσει τους άλλους “αγίους” εκεί. (1 Κορ. 1:1, 2) Αλλά πόσο δυσάρεστο θα του ήταν να πρέπει να χειριστεί κάποια περίπτωση σεξουαλικής ανηθικότητας που γινόταν ανεκτή σε εκείνη την εκκλησία! Ο Παύλος έδωσε στους πρεσβυτέρους την κατεύθυνση να παραδώσουν αυτόν τον ανήθικο άνθρωπο στον Σατανά​—με άλλα λόγια, να τον αποκόψουν. Για να διατηρήσουν την αγνότητα της εκκλησίας, οι πρεσβύτεροι χρειαζόταν να απομακρύνουν το «προζύμι». (1 Κορ. 5:1, 5-7, 12) Όταν εμείς υποστηρίζουμε την απόφαση των πρεσβυτέρων να αποκόψουν έναν αμετανόητο παραβάτη, βοηθάμε στη διατήρηση της καθαρότητας της εκκλησίας. Και ίσως συμβάλλουμε ώστε να υποκινηθεί το άτομο να μετανοήσει και να ζητήσει τη συγχώρηση του Ιεχωβά.

15. Πώς μπορούμε να διατηρούμε την ειρήνη στην εκκλησία;

15 Στην Κόρινθο, υπήρχε άλλο ένα πρόβλημα που έπρεπε να τύχει χειρισμού. Μερικοί αδελφοί πήγαιναν στο δικαστήριο τους ομοπίστους τους. Ο Παύλος τούς έκανε μια αφυπνιστική ερώτηση: «Γιατί δεν αφήνετε να σας αδικούν μάλλον;» (1 Κορ. 6:1-8) Παρόμοιες καταστάσεις έχουν προκύψει και στην εποχή μας. Κατά καιρούς, η ειρήνη μεταξύ πνευματικών αδελφών έχει διαταραχτεί επειδή κάποιο αποτυχημένο επιχειρηματικό εγχείρημα οδήγησε σε απώλεια χρημάτων, ίσως δε και σε κατηγορίες για απάτη. Μερικοί έχουν πάει τους αδελφούς τους στο δικαστήριο, αλλά το Βιβλίο του Θεού μάς βοηθάει να διακρίνουμε ότι είναι καλύτερο να υποστούμε απώλεια παρά να φέρουμε μομφή στο όνομα του Θεού ή να διαταράξουμε την ειρήνη της εκκλησίας. [2] Προκειμένου να επιλύουμε σοβαρά προβλήματα και διαφορές, πρέπει ασφαλώς να εφαρμόζουμε τη συμβουλή του Ιησού. (Διαβάστε Ματθαίος 5:23, 24· 18:15-17) Ενεργώντας έτσι, προάγουμε την ενότητα στην οικογένεια των λάτρεων του Ιεχωβά.

16. Γιατί θα έπρεπε να αναμένουμε ότι ο λαός του Θεού θα ήταν ενωμένος;

16 Το Βιβλίο του Ιεχωβά δείχνει γιατί θα έπρεπε να αναμένουμε ότι ο λαός του θα ήταν ενωμένος. Ο ψαλμωδός έψαλε: «Δείτε! Τι καλό και τι ευχάριστο που είναι να κατοικούν μαζί οι αδελφοί με ενότητα!» (Ψαλμ. 133:1) Όταν οι Ισραηλίτες υπάκουαν στον Ιεχωβά, ήταν οργανωμένοι και ενωμένοι. Προλέγοντας τη μελλοντική κατάσταση του λαού του, ο Θεός διακήρυξε: «Σε ενότητα θα τους φέρω, σαν ποίμνιο στο μαντρί». (Μιχ. 2:12) Επιπρόσθετα, ο Ιεχωβά προείπε μέσω του προφήτη Σοφονία: «Θα αλλάξω τη γλώσσα των λαών και θα την κάνω καθαρή [γλώσσα Γραφικής αλήθειας], για να επικαλούνται όλοι το όνομα του Ιεχωβά, για να τον υπηρετούν ώμο προς ώμο [ή αλλιώς, «να τον λατρεύουν με ενότητα», υποσ. ΜΝΚ, στην αγγλική]». (Σοφ. 3:9) Πόσο ευγνώμονες είμαστε που έχουμε το προνόμιο να λατρεύουμε τον Ιεχωβά με ενότητα!

Οι πρεσβύτεροι προσπαθούν να προσφέρουν πνευματική βοήθεια σε ένα άτομο που έχει κάνει κάποιο εσφαλμένο βήμα (Βλέπε παράγραφο 17)

17. Για να διατηρείται η ενότητα και η καθαρότητα στην εκκλησία, πώς πρέπει να χειρίζονται οι πρεσβύτεροι τις υποθέσεις αδικοπραγίας;

17 Προκειμένου να διατηρείται η ενότητα και η καθαρότητα στην εκκλησία, οι πρεσβύτεροι πρέπει να φροντίζουν αμέσως και με στοργικό τρόπο για τα δικαστικά ζητήματα. Ο Παύλος γνώριζε ότι η αγάπη του Θεού δεν καθοδηγείται από τα συναισθήματα και μόνο, και ότι Εκείνος δεν κλείνει τα μάτια στην αδικοπραγία. (Παρ. 15:3) Γι’ αυτό, δεν δίστασε να γράψει μια δυναμική αλλά συνάμα στοργική επιστολή, την Πρώτη Προς τους Κορινθίους. Η Δεύτερη Επιστολή Προς τους Κορινθίους, που γράφτηκε μερικούς μήνες αργότερα, δείχνει ότι είχε σημειωθεί πρόοδος επειδή οι πρεσβύτεροι είχαν εφαρμόσει την κατεύθυνση του αποστόλου. Αν ένας Χριστιανός κάνει κάποιο εσφαλμένο βήμα προτού το αντιληφθεί, οι άντρες που έχουν πνευματικά προσόντα πρέπει να προσπαθήσουν να τον διορθώσουν με πνεύμα πραότητας.​—Γαλ. 6:1.

18. (α) Με ποιους τρόπους βοήθησαν τις εκκλησίες του πρώτου αιώνα οι συμβουλές του Λόγου του Θεού; (β) Τι θα εξεταστεί στο επόμενο άρθρο;

18 Είναι σαφές ότι οι θεόπνευστες συμβουλές στο Βιβλίο του Θεού βοήθησαν τους Χριστιανούς του πρώτου αιώνα στην Κόρινθο και αλλού να διατηρήσουν την καθαρότητα, την ειρήνη και την ενότητα στις εκκλησίες τους. (1 Κορ. 1:10· Εφεσ. 4:11-13· 1 Πέτρ. 3:8) Ως αποτέλεσμα, οι αδελφοί και οι αδελφές μας εκείνης της εποχής κατάφεραν να επιτελέσουν πολλά στη διακονία. Μάλιστα, ο Παύλος μπορούσε να πει ότι τα καλά νέα «κηρύχτηκαν σε όλη τη δημιουργία που είναι κάτω από τον ουρανό». (Κολ. 1:23) Σήμερα, η γνώση σχετικά με τους υπέροχους σκοπούς του Θεού μεταδίδεται από άκρη σε άκρη της γης ως αποτέλεσμα των προσπαθειών εκείνων που ανήκουν στη μία ενωμένη οργάνωση κηρύγματος. Το επόμενο άρθρο θα παρουσιάσει περαιτέρω αποδείξεις που πιστοποιούν ότι εκείνοι θεωρούν εξαιρετικά πολύτιμη τη Γραφή και είναι αποφασισμένοι να τιμούν τον Υπέρτατο Κύριο Ιεχωβά.—Ψαλμ. 71:15, 16.

^ [1] (παράγραφος 13) Βλέπε Οργανωμένοι για να Κάνουμε το Θέλημα του Ιεχωβά, σελ. 150, 151.

^ [2] (παράγραφος 15) Για πληροφορίες σχετικά με καταστάσεις στις οποίες κάποιος Χριστιανός ίσως αποφασίσει να κινηθεί νομικά εναντίον ενός άλλου Χριστιανού, βλέπε το βιβλίο «Κρατήστε τον Εαυτό σας στην Αγάπη του Θεού», σελ. 223, υποσ.