Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

Nte Ẹkenamde Mme Owo Ẹfiọk Ikọ Abasi ke Spain Eset

Nte Ẹkenamde Mme Owo Ẹfiọk Ikọ Abasi ke Spain Eset

“Ini ekededi eke ndibede n̄ka Spain, mmodori enyịn ndiwaha ndise mbufo, mbufo ẹyenyụn̄ ẹda mi ẹkeyak ke usụn̄ ke mma n̄kebem iso n̄kop inemesịt ndidu ke otu mbufo.”—Rome 15:24.

APOSTLE Paul ekewet emi ọnọ mme Christian ke Rome ke n̄kpọ nte isua 56. Bible itịn̄ke m̀mê Paul ama osụk aka Spain nte enye akaduakde. Anaedi Paul m̀mê mme Christian en̄wen emi ẹkesikade obio owo ẹkekwọrọ ikọ ẹkemen Ikọ Abasi ẹkesịm Spain ke n̄kpọ nte isua 1,900 emi ẹkebede.

Ikebịghike, mme Christian ẹma ẹtọn̄ọ ndiwak ke Spain. Ini oro, mbon Rome ẹkekara Spain, ndien sia ẹkesisemde usem Latin ke mme obio emi mbon Rome ẹkarade, ama oyom ẹkabade Bible ẹsịn ke usem Latin ẹnọ nditọ Spain emi.

BIBLE USEM LATIN AN̄WAM MME OWO

Mme Christian ke Spain ini oro ẹma ẹsio nsio nsio Bible ke usem Latin. Ẹkekot Bible emi Vetus Latina Hispana. Ẹma ẹkama Bible emi do ke ediwak isua tutu Jerome okụre ọwọrọetop Bible usem Latin esie emi ẹdiọn̄ọde nte Vulgate ke n̄kpọ nte isua 1,600 emi ẹkebede.

Jerome okokụre Bible esie emi ke Bethlehem edi Bible emi ama ọsọsọp esịm Spain. Ke ini Lucinius, imọ owo emi esikpepde n̄kpọ aban̄a Bible okokopde ke Jerome ke akabade Bible ke usem Latin, enye ama oyom ndinyene Bible emi ndondo oro Jerome okụrede. Ntre enye ama ọdọn̄ owo itiokiet ẹka Bethlehem ẹkesion̄o Bible emi ẹwet ẹmen ẹdi Spain. Ekem Vulgate emi ama edida itie nsio nsio Bible usem Latin emi mme Christian ẹkesiode ke Spain. Mme Bible usem Latin emi ama anam Ikọ Abasi an̄wan̄a mbon Spain. Ke ẹma ẹkebọ mbon Rome ukara, ama oyom ẹkabade Bible ke mme usem en̄wen emi mme owo ẹketọn̄ọde ndisem.

ẸSIO BIBLE KE ITIAT N̄WED

Ke n̄kpọ nte isua 1,600 emi ẹkebede, mbon Visigoth ye mbon ekpụk en̄wen ke Germany ẹma ẹkan mbon Spain ke ekọn̄ ẹnyụn̄ ẹdidụn̄ọ do. Mmọ ẹkesem usem Goth. Nte ẹketọn̄ọde ndisem Goth edi oro ke Spain. Mbon emi ẹkedi mme Christian edi ẹkediọn̄ọ mmọ nte mbon Ufọkabasi Arian. Mmọ ikenịmke ke Abasi edi ita-ke-kiet. Mmọ ẹma ẹnyene Bible mmọ. Ẹma ẹkama Bible emi ke Spain tutu ke n̄kpọ nte isua 1,500 emi ẹkebede, ke ini Reccared, edidem Visigoth ọkọkpọn̄de Ufọkabasi Arian aka Catholic. Edidem emi ama ọfọp kpukpru n̄wed Ufọkabasi Arian ye Bible mmọ. Ntre ke n̄wed usem Goth akasan̄a osop ke Spain.

Itiatn̄wed emi ẹkewetde itien̄wed Bible ke usem Latin ke n̄kpọ nte isua 1,500 emi ẹkebede

Kpa ye oro, ẹkesụk ẹkokot Ikọ Abasi ke Spain. Idịghe Goth kpọt ke ẹkesem. Enyene utọ usem Latin efen emi ẹkesemde ke Spain; usem emi akaman nsio nsio usem efen emi ẹkesemde ke Isuo Iberia emi esịnede ke Spain. * Itiatn̄wed mbon Visigoth ebịghi akan ke otu kpukpru n̄kpọ emi ẹwetde ke usem Latin emi. Mmọ ẹsịm n̄kpọ nte isua 1,500 idahaemi. Ẹwet ndusụk ikọ Psalm ye  mme Gospel ke mme itiatn̄wed emi. Ẹsio ọyọhọ Psalm 16 ẹwet ke itiatn̄wed kiet.

Sia edide ẹma ẹsiwet Ikọ Abasi ke itiatn̄wed, ọwọrọ ke idem mbon oro mîkenyeneke n̄kpọ ẹma ẹsitiene ẹkot Bible ẹnyụn̄ ẹsosion̄o ẹwet ke idemmọ. Etie nte mme andikpep ẹkesida mme itie N̄wed Abasi emi ẹkpep nditọ ufọkn̄wed mmọ nte ẹkpekotde n̄wed ẹnyụn̄ ẹwet n̄kpọ. Itiatn̄wed ikọsọn̄ke urua nte mme ikpan̄wed emi mme mọn̄k ẹkedade ẹwet Bible emi ẹnyenede ndise.

Page kiet ke Bible León emi enyenede ndise. Kpa ye emi Bible oro ekeyede, owo ikekemeke ndida mmọ n̄kpep mme owo Ikọ Abasi nte ẹkpekpepde

Ọsọn̄urua Bible kiet emi enyenede ndise odu ke ufọkabasi San Isidoro ke León ke Spain. Ẹkesio Bible emi ke 960. Enye enyene ikọn̄ 516. Ikọn̄ kiet edi ikpat kiet ye ubak ke uniọn̄, n̄kpọ nte ikpat kiet ke ubara, n̄kpọ nte kilogram 18 ke udobi. Utọ Bible emi odu n̄ko ke itie ubon n̄wed ke Vatican. Ẹkot enye Bible Ripoll, ẹkenyụn̄ ẹsio enye ke n̄kpọ nte isua 1020. Enye edi kiet ke otu Bible eset emi ẹkedọn̄de ndise etieti. Ikedịghe ekpri utom ndinam utọ Bible emi. Ama esida mọn̄k ofụri usen kiet ndiwet ata ediye abisi kiet mîdịghe ada enye urua kiet ndiwet ibuotikọ ke page kiet kpọt. Kpa ye oro mme Bible oro ẹkeyede, owo ikekemeke ndida mmọ n̄kpep mme owo Ikọ Abasi nte ẹkpekpepde.

BIBLE USEM ARABIC

Ẹma ẹtọn̄ọ ndisem usem efen ke Spain ke mme Muslim ẹma ẹkekan Isuo Iberia ke ekọn̄ ke n̄kpọ nte isua 1,300 emi ẹkebede. Ke mme ebiet emi mme Muslim ẹkekarade, usem Arabic ama ada itie Latin, ntre akana ẹsio Bible ke obufa usem emi.

Mbon Spain ẹkesikot Bible ke usem Latin ye Arabic ọtọn̄ọde ke isua 400 esịm 800

Mbon Spain ẹset ẹma ẹnyene nsio nsio Bible usem Arabic, akpan akpan mme Gospel. Etie nte bishop obio Seville emi ekekerede John ama akabade ofụri Bible esịn ke usem Arabic ke n̄kpọ nte isua 1,300 emi ẹkebede. Edi idahaemi ediwak ke otu Bible usem Arabic oro idụhe aba. Gospel usem Arabic emi ẹkesiode ke n̄kpọ nte isua 1,000 emi ẹkebede odu ke akwa ufọkabasi ke León ke Spain.

Gospel usem Arabic, edi n̄kpọ nte isua 1,000 idahaemi

 BIBLE ODU NDIEN KE SPANISH

Ke n̄kpọ nte isua 800 emi ẹkebede, ediwak owo ẹma ẹtọn̄ọ ndisem Spanish ke Isuo Iberia. Obufa usem emi ekedi akpan usem emi ẹdidade ẹnam mme owo ẹdiọn̄ọ Ikọ Abasi. * Ẹkekabade akpa Bible Spanish ẹsịn ke n̄wed emi ẹkesiode n̄kpọ nte isua 800 emi ẹkebede. Ẹbụk mbụk isan̄ uka Israel ke n̄wed emi, ẹtịn̄ n̄kpọ ẹban̄a akpa n̄wed ition ke Bible, ye mme n̄wed en̄wen ke N̄wed Abasi Usem Hebrew emi ndusụk owo ẹsikotde Akani Testament. Ẹtịn̄ n̄ko ẹban̄a mme Gospel ye mme leta emi apostle Paul ye mme mbet eken ẹkewetde.

Edidem Alfonso X akanam ẹkabade Bible ke Spanish

Esịt ikenemke ikpọ owo ufọkabasi iban̄a se ẹkenamde emi. Ke isua 1234, Esop Tarragona ẹma ẹdọhọ ẹtan̄ kpukpru n̄wed emi ẹkekabarede Bible usem Spanish ẹsịn ẹsọk mme etubom ufọkabasi ẹfọp. Se ifọnde edi ke ewụhọ emi ikọdọhọke ẹkûkabade Bible aba. Edidem Alfonso X (1252-1284) ama ọdọhọ ẹkabade Bible ẹsịn ke usem Spanish onyụn̄ an̄wam mbon emi ẹkenamde utom emi. Ẹdọhọ ke edidem emi akanam ẹtọn̄ọ ndiwet usem Spanish. Bible emi okodude mbemiso eyo Alfonso ye enye emi Alfonso akanamde ẹkabade ẹsịne ke otu mme n̄kpọ emi ẹkekabarede ke Spanish tọn̄ọ ini oro. Ẹdọhọ ke Bible emi okodude mbemiso enye ọtọn̄ọde ukara edi n̄kponn̄kan n̄wed emi ẹkekabarede ke usem Spanish ini oro.

Bible emi ẹkekabarede mbemiso eyo Alfonso (ufien) ye enye emi ẹkekabarede ke eyo esie (nnasia)

Bible iba emi ama anam mme owo ẹtịm ẹdiọn̄ọ obufa usem emi. Kop se Thomas Montgomery emi esikpepde n̄kpọ aban̄a Bible etịn̄de aban̄a Bible emi okodude mbemiso Alfonso ọtọn̄ọ ukara. Enye ete: ‘Mbon emi ẹkekabarede Bible emi ẹma ẹkabade enye ọfọn onyụn̄ enem, emem utom ndikot, onyụn̄ ọsọp an̄wan̄a owo. Utọ Bible emi ọkọfọn ye mbon emi mîketịmke idiọn̄ọ Latin.’

Edi ẹkekabade mme Bible Spanish emi ẹto Bible Vulgate emi ẹkewetde ke Latin, utu ke usem Hebrew ye Greek emi ẹkedade ẹwet Bible. Ke n̄kpọ nte isua 700 emi ẹkebede, nta usem Hebrew ẹma ẹtọn̄ọ ndikabade N̄wed Abasi Usem Hebrew ke usem Hebrew nsịn ke Spanish. Mme Jew ẹma ẹwak ini oro ke Spain ẹkan obio ekededi ke Europe, ntre nditọ Jew emi ẹkekabarede Bible ẹma ẹnyene n̄kani N̄wed Abasi usem Hebrew ndida nnam utom. *

N̄wọrọnda Bible kiet ekere Bible Alba. Ẹkekụre Bible emi ke n̄kpọ nte isua 600 emi ẹkebede. Imọ owo Spain emi ekekerede Luis de Guzmán ekekpe Rabbi Moisés Arragel ete akabade Bible esịn ke ata usem Spanish emi ẹkotde castizo. Enye akanam emi ke ntak iba. Akpa, enye ọkọdọhọ ke “mme Bible emi mmimọ inyenede inenke.” Ọyọhọ ntak esie iba ekedi ke mmimọ imoyom ẹsịn ikọ mben n̄wed ke mme ufan̄ikọ emi mîtịmke in̄wan̄a owo. Se enye eketịn̄de owụt ke mbon eyo esie ẹma ẹnen̄ede ẹma ndikot Bible ẹnyụn̄ ẹyom Bible an̄wan̄a mmimọ. Ikọ esie owụt n̄ko ke ediwak owo ẹma ẹnyene Bible ke Spanish.

Utom emi mme akabade n̄wed ye mbon emi  ẹkesision̄ode n̄wed ẹwet ke Spain ẹset ẹkenamde ama anam mme ọfiọkn̄wed ke Spain ẹkeme ndikot Bible ke usem emana mmọ. Ntak edi oro Juan Orts González emi ekesiwetde mbụkeset ọkọdọhọde ke “mbon Spain ẹma ẹdiọn̄ọ Bible ẹkan mbon Germany m̀mê mbon England mbemiso eyo Luther.”

“Mbon Spain ẹma ẹdiọn̄ọ Bible ẹkan mbon Germany m̀mê mbon England mbemiso eyo Luther.”—Juan Orts González

Edi ke n̄kpọ nte isua 600 emi ẹkebede, Esopikpe Catholic ke Spain ikayakke ẹkabade m̀mê ẹnyene aba Bible ke usem Spain ekededi. Isua ikie ita ama ebe mbemiso ẹkeyakde ẹfiak ẹtọn̄ọ ndikabade Bible. Edi ke ini afanikọn̄ oro, ndusụk mbon oro mîfeheke ndịk ẹma ẹka idụt en̄wen ẹketie ẹkabade Bible ke Spanish ẹnyụn̄ ẹnam mme owo ẹdịbe ẹmen ẹdụk Spain. *

Mbụk Bible ke Spain eset owụt ediwak usụn̄ oro mme asua Abasi ẹkedomode ndinam mme owo ẹtre ndikot Bible. Kpa ye ofụri se mmọ ẹkenamde, mmọ ikekemeke ndikpi ikọn̄ mfụk Ikọ Ata Ọkpọsọn̄ Abasi.—Psalm 83:1; 94:20.

Ọkpọsọn̄ utom mme ekpep n̄kpọ mban̄a Bible akanam Bible odu kpukpru ebiet ke Spain eset. Mme akabade n̄wed mfịn ẹkpebe mbon emi ẹkekabarede N̄wed Abasi ẹsịn ke Latin, Goth, Arabic, ye Spanish. Mmọ ẹnam ediwak mbon emi ẹsemde Spanish ẹkeme ndikot Bible ke usem emana mmọ.

^ ikp. eki. 10 Mme usem emi ẹsịne Castilian, Catalan, Galician, ye Portuguese.

^ ikp. eki. 17 N̄kpọ nte owo miliọn 540 ẹsem Spanish nte usem emana mmọ mfịn.

^ ikp. eki. 23 Se ibuotikọ emi, “Ẹn̄wan Oro Casiodoro de Reina Akan̄wanade Aban̄a Bible Usem Spain” ke Enyọn̄-Ukpeme June 1, 1996.