Sɛ e kunndɛ kɛ e nin sran kun é trá janvuɛ’n, ɔ fata kɛ e si i kpa. I liɛ’n, é fá e wun mɛ́ntɛn i. I wafa kunngba’n, sɛ e si Zoova kpa’n, é fá e wun mɛ́ntɛn i naan ɔ kaci e janvuɛ. Nanwlɛ, Zoova i nzuɛn’m be yo ɲɛnmɛn dan. I nzuɛn sɔ’m be nun cinnjin nnan mun yɛ: ɔ le tinmin, ɔ si ngwlɛlɛ, ɔ yo sa i nuan su sɛsɛsɛ yɛ ɔ ti klolɛ.

‘Anannganman Ɲanmiɛn kpli, ɔ wunmiɛn dan’n nin ɔ ngwlɛlɛ’n yɛ maan a kwla yili ɲanmiɛn’n m’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin asiɛ niɔn.’​—ZEREMI 32:17.

Kɛ e bo e ɲin ase e nian ninnge nga Ɲanmiɛn yili be’n, e wun i wlɛ kɛ ɔ le tinmin. Ninnge sɔ’m be nun kun yɛle wia’n. Kɛ wawa blɛ nun’n wia’n bo e su’n, e wunnɛn’n yɛyɛ e. Ɔ maan e wun i wlɛ kɛ Zoova le tinmin sakpa. Fluwa sifuɛ’m be waan wia’n i lolɛ ng’ɔ lo’n, ɔ yo sro naan i afiɛn lɔ’n ti degle miliɔn 15 (15.000.000°C). Segɔndu kwlaa nun’n, wia’n i bolɛ m’ɔ bo’n i ta’n ti kɛ bɔmbu miliɔn kpanngban kpa mɔ b’a kpuke’n, be ta’n sa.

Wia’n ti kaan tra nzraama miliɔn kpanngban nga be o nglo lɔ’n, be nun sunman. Fluwa sifuɛ’m be waan nzraama kun o lɛ’n, ɔ cɛnnin tra wia’n lele kpɛ kɔe 1.700. Be waan sɛ be fa nzraama sɔ’n be sie i wia’n i osu nun’n, ɔ́ káta asiɛ’n nin nzraama dan nga be flɛ i kɛ Zipitɛli’n be su kplu. I sɔ’n kwla uka e naan y’a wun ndɛ nga Zeremi kannin’n i wlɛ kpa. Ɔ seli kɛ Ɲanmiɛn Zoova i wunmiɛn dan’n, yɛ  maan ɔ kwla yili ɲanmiɛn’n m’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin asiɛ’n niɔn.

?Ɲanmiɛn i tinmin’n i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ? Wia’n nin ninnge fanunfanun nga Ɲanmiɛn yili be asiɛ’n su’n, be ti yɛ klɔ sran kwla tran nguan nun-ɔn. Asa ekun’n, Ɲanmiɛn fɛ i tinmin’n fa ti sran’n be wun ɲanman nun. Klisifuɛ klikli’m be blɛ su’n, Ɲanmiɛn maan Zezi yoli abonuan sa wie mun. Biblu’n se kɛ: ‘Aɲinsifuɛ’m be wunnin ase, be nga be ja timan kpa’n be nantili, kokowefuɛ’m be yoli juejue, sutrefuɛ’m be tili sa, be nga be wuli’n be jasoli.’ (Matie 11:5) ?Yɛ e blɛ liɛ’n su li? Biblu’n se kɛ: ‘Sran ng’ɔ w’a fɛ’n, ɔ mɛn i wunmiɛn. Be nga be fa be wla gua Zoova su’n, be liɛ bé ɲán wunmiɛn uflɛ tititi.’ (Ezai 40:29, 31) Kannzɛ sa nga be o e su’n be ti sɛ ti sɛ’n, Ɲanmiɛn kwla man e wunmiɛn m’ɔ tra klɔ sran liɛ’n naan y’a kwla jran kekle. (2 Korɛntifuɛ Mun 4:7) Ɲanmiɛn m’ɔ kwla sa kwlaa yo’n, ɔ nian e lika. I sɔ’n ti’n, e kunndɛ kɛ é fá e wun mɛ́ntɛn i.

‘Anannganman, junman nga a di be’n, be sɔnnin o! Ngwlɛlɛ nga a fa yoli i kwlakwla sɔ’n ɔ cɛnnin o!’​—JUE MUN 104:24.

Kɛ e suan ninnge nga Ɲanmiɛn yoli be’n be su like’n, e wun i wlɛ kɛ ɔ si ngwlɛlɛ dan. Fluwa sifuɛ’m be fa be ɲin be sie i ninnge nga Zoova yili be’n be su kpa, kpɛkun be nian su be yi be liɛ. I sɔ yɛ be yoli naan b’a kwla yi aviɔn’n niɔn.

Wafa nga Ɲanmiɛn yili klɔ sran’n, ɔ kle kɛ ɔ si ngwlɛlɛ dan. Maan e kan wafa nga klɔ sran’n i nguan’n bo i bo lele mɔ bé fá wú i’n, i ndɛ. Kɛ yasua kun nin bla kun be ko si sua’n, mɔ be wun nzue’n ko yia nun’n, lɛ yɛ klɔ sran’n i nguan’n bo i bo-ɔ. I klikli nun’n, ɔ ti like kaan sa. Be kwlá wunmɛn i nin be ɲinma. Be flɛ i kɛ selili. Sɛ selili’n ti fluwa’n, nn é sé kɛ sran’n i wunnɛn’n i likalika’m be klɛ nun. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, selili kunngba sɔ’n, ɔ kaci selili kpanngban. Be fa be wun, sanngɛ junman nga be di’n ti fanunfanun. Wie kaci mmoja, wie kaci owie, yɛ wie kaci like uflɛ. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n, e wunnɛn’n i likalika’m be fitefite. Ɔ maan, kɛ mmoja jran bla’n lele mɔ anglo ngwlan fá jú’n, selili kunngba sɔ’n w’a trɛ lele w’a kaci sran. Sran kun i nun selili’m be ju miliar kpanngban. Kɛ sran kpanngban be bu ninnge kɛ ngalɛ sa’m be akunndan’n, be kan ndɛ kunngba nga jue tofuɛ’n kannin wie. Ɔ seli kɛ: “Ń yó ɔ mo yilɛ klanman bɔ a yili min’n ti.”—Jue Mun 139:14.

?Ɲanmiɛn i ngwlɛlɛ’n i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ? Ɲanmiɛn si like ng’ɔ fata e yo naan y’a di aklunjuɛ’n. Ɔ si sa kpanngban yɛ ɔ wun sa wlɛ. I sɔ’n ti’n, ɔ kwla man e afɔtuɛ kpakpa mun. Afɔtuɛ sɔ’m be o Biblu’n nun. I wie yɛle kɛ Biblu’n se kɛ: “Sɛ amun wiengu yo amun sa’n, maan ɔ sɔn amun nun.” (Kolɔsufuɛ Mun 3:13) Kɛ e fa afɔtuɛ sɔ’n su’n, e ɲan su ye dan. Dɔɔtrɔ’m be waan kɛ sran yo e like mɔ e yaci e cɛ i’n, e lafi kpa, e ɲanman tansiɔn, e akunndan’n sannganman yɛ e ɲanman tukpacɛ uflɛ wie mun ekun. Kɛ janvuɛ kpa kun sa’n, Ɲanmiɛn man e afɔtuɛ naan e liɛ yo ye tititi. (2 Timote 3:16, 17) ?E kunndɛman kɛ e nin Ɲanmiɛn é trá janvuɛ?

“Anannganman klo kɛ be yo like mun sɛsɛsɛ.”​—JUE MUN 37:28.

Ɲanmiɛn yo sa i nuan su tititi. Biblu’n se kɛ: “Klunwi yolɛ’n nin ndɛ kwlɛ bulɛ’n, be ti-man Nyanmiɛn i nzuɛn mlɔnmlɔn.” (Zɔb 34:10) Jue tofuɛ’n seli kɛ Zoova “di [sran’m be] jɔlɛ mun nin nanwlɛ.” (Jue Mun 67:5) E kwlá lakaman Ɲanmiɛn. Afin ɔ ‘nian lele ju e anwlɛn’n i bo lɔ.’ Yɛ ɔ si sa’n kwlaa. (1 Samiɛl 16:7) Ɲanmiɛn wun sa tɛtɛ kwlaa nga sran’m be yo i asiɛ’n su’n. Ɔ maan, ɔ se e kɛ ɔ ka kan’n, klunwifuɛ’m be su tranman mɛn’n nun kun.—Nyanndra Mun 2:22.

Ɲanmiɛn buman sran’m be fɔ sa trilili. Sran ng’ɔ nin aunnvuɛ silɛ fata’n, ɔ si i aunnvuɛ. Biblu’n se kɛ: “Anannganman klun ti ufue, ɔ si aunnvuɛ.” Be nga be yo sa tɛ mɔ be kaci be nzuɛn’n, Ɲanmiɛn yaci cɛ be. I sɔ’n kle kɛ ɔ yo sa i nuan su sakpa.—Jue Mun 103:8; 2 Piɛli 3:9.

?Ɲanmiɛn i sa nuan su sɛsɛ yolɛ’n, i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ? Akoto Piɛli seli kɛ: “Ɲanmiɛn kpaman sran nun. Sanngɛ nvle kwlaa nun’n, sran ng’ɔ sro i m’ɔ yo sa ng’ɔ ti kpa’n, i sɔfuɛ’n yɛ i klun jɔ i wun-ɔn.” (Sa Nga Be Yoli’n 10:34, 35) Kɛ e wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn kpaman sran nun’n, ɔ yo e fɛ dan. Sɛ e ti blɔfuɛ annzɛ sran ble o, sɛ e finwlɛ’n ti sɛ ti sɛ o, sɛ e dili suklu annzɛ y’a diman suklu o, sɛ e le sika annzɛ e leman sika o, Ɲanmiɛn fɛmɛn i ɲin siemɛn i sɔ liɛ’n su. E ngba e kwla fa e wun mɛntɛn i.

Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ e wun i wlɛ kɛ ɔ yo sa nuan su sɛsɛsɛ naan e bɔbɔ e yo sɔ wie. I sɔ’n ti, kɛ ɔ́ yí klɔ sran’n ɔ mɛnnin i like kun. Like sɔ’n yɛle e klun akunndan’n. Biblu’n kle kɛ e klun akunndan’n di lalo. Ɔ maan, sɛ sa nga e yo’n ti kpa annzɛ ɔ ti tɛ’n, ɔ di e nanwlɛ. (Rɔmunfuɛ Mun 2:15) Sɛ e mian e  ɲin naan e klun akunndan’n yo kpa’n, e ɲin su tranman ninnge tɛtɛ’m be su. Kusu sɛ e yo sa tɛ’n, ɔ kwla yo e nsisɔ yɛ e kaci e sa. Nanwlɛ, sɛ e si kɛ Ɲanmiɛn yo sa i nuan su sɛsɛsɛ’n, i sɔ’n úka e yɛ é fá e wun mɛ́ntɛn i.

“Ɲanmiɛn ti klolɛ.”​—1 ZAN 4:8.

Biblu’n se kɛ Ɲanmiɛn le tinmin, ɔ si ngwlɛlɛ, yɛ ɔ yo sa i nuan su sɛsɛsɛ. Sanngɛ ndɛ cinnjin kun mɔ Biblu’n kan’n, yɛle kɛ Ɲanmiɛn ti klolɛ. Zoova fɛli i tinmin’n fa yili ninnge mun. Kpɛkun i ngwlɛlɛ’n nin i sa nuan su sɛsɛsɛ yolɛ’n, be kle i ajalɛ ng’ɔ fata kɛ ɔ fa’n. Sanngɛ klolɛ’n yɛ ɔ su i bo maan ɔ yo like kwlaa-ɔ.

Zoova mianman like fi wun. ?Yɛ nn ngue ti yɛ ɔ yili anzi nin klɔ sran mun, kpɛkun ɔ nian be lika-ɔ? Klolɛ’n ti-ɔ. Ɔ yili asiɛ’n i klanman kpa naan klɔ sran mɔ bé wá trán su’n, be klun jɔ. Andɛ nin andɛ’n, ɔ te yi i sran klolɛ’n i nglo. Afin, “ɔ bo i wia’n man klunwifuɛ’n nin sran kpa’n, yɛ ɔ tɔ nzue man ndɛnmanfuɛ’n nin sran ng’ɔ timan ndɛnmanfuɛ’n.”—Matie 5:45.

Asa ekun’n, Zoova kle kɛ “sran ndɛ lo i kpa naan ɔ si sran aunnvuɛ.” (Zaki 5:11) Ɔ yi i sɔ liɛ’n i nglo be nga be kunndɛ kɛ bé sí i naan bé fá be wun mɛ́ntɛn i’n, be lika. Zoova fɛ i ɲin sie i be tinuntinun be su. Biblu’n se kɛ ‘be ndɛ lo i.” (1 Piɛli 5:7)

?Kɛ mɔ Ɲanmiɛn ti klolɛ’n, ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ? Kɛ wia’n wá tɔ́ m’ɔ blo kankankan’n mɔ e wun i’n, ɔ yo e ɲɛnmɛn dan. Kɛ ba nɔnman kun srí mɔ e ti i nɛn’n, ɔ yo e fɛ. Kɛ e wun kɛ e osufuɛ kun klo e sa’n, e di aklunjuɛ. Ninnge sɔ’m be timan cinnjin sɔ liɛ, sanngɛ be yo maan e klun jɔ dan.

Like kun ekun m’ɔ kle kɛ Ɲanmiɛn klo e’n, yɛle kɛ ɔ man e atin kɛ e srɛ i. Biblu’n se kɛ: “Nán an koko like fi ti. Sanngɛ sa kwlaa ng’ɔ o amun su’n, an koko kle Ɲanmiɛn. An tu amun klun kpɛtɛ i, yɛ amun lɛ i ase. Yɛ Ɲanmiɛn yó maan amun wun jɔ́ amun fɔuun. Aunjuɛ sɔ’n sran fi kwlá simɛn i bo. Ɔ maan Klisi Zezi fanngan nun’n, Ɲanmiɛn nían amun su maan amun wla guá ase, yɛ amun akunndan’n su sannganman.”—Filipufuɛ Mun 4:6, 7.

Ndɛ akpasua nga nun’n, e wunnin kɛ Ɲanmiɛn le tinmin, ɔ si ngwlɛlɛ, ɔ yo sa i nuan su sɛsɛsɛ yɛ ɔ ti klolɛ. Sɛ a bu nzuɛn sɔ’m be su akunndan’n, á sí sran wafa nga Ɲanmiɛn ti’n. É wlá ɔ fanngan kɛ a kanngan ndɛ akpasua nga i sin liɛ’n nun. I liɛ’n, á sí Ɲanmiɛn kpa ekun. Á sí ninnge nga Ɲanmiɛn yoli be’n, ɔ nin ng’ɔ́ wá yó be’n mɔ a kwla ɲan su ye wie’n.