1. ?Sa benin mun yɛ be juli Klisifuɛ klikli’m be su mɔ be ju Zoova i Lalofuɛ’m be su wie andɛ-ɔ?

 BE BOLI jasin’n i juejue su. Be loli be wun mannin Ɲanmiɛn wawɛ’n naan ɔ uka be, naan ɔ kle be atin. Be kleli be ɲrɛnnɛn, sanngɛ b’a muanman be nuan. Yɛ Ɲanmiɛn kusu yrali be su. Sa kwlaa sɔ’m be juli Klisifuɛ’m be su. Yɛ sa sɔ’m be ju Zoova i Lalofuɛ’m be su wie andɛ.

2, 3. ?Ngue ti yɛ Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n ti i liɛ ngunmin-ɔn?

² Ndɛ kpanngban nga be o Sa Nga Akoto’m Be Yoli’n fluwa’n nun’n, be yo ɲɛnmɛn dan. Atrɛkpa’n ndɛ sɔ’m be wlali ɔ fanngan, yɛ be ukali ɔ naan a lafi Ɲanmiɛn su kpa tra laa’n. Fluwa sɔ’n ti i liɛ ngunmin. Afin i ngunmin nun yɛ Ɲanmiɛn maan be klɛli sa nga Klisifuɛ klikli’m be yoli’n niɔn.

³ Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n bo sran ablangwlan-nin-nnun (95) be dunman. Sran sɔ’m be fin nvle fanunfanun ablasan-nin-nɲɔn (32) nin klɔ ablenun-nin-nnan (54) nin lika nga nzue’n bo sin yia be’n be nun ngwlan be nun. Fluwa sɔ’n nun’n, be kan sran wie mɔ be ti kɛ e sa’n, nin sran wie mɔ be o Ɲanmiɛn sulɛ wafa ng’ɔ timan su’n nun mɔ be tu be wun’n, nin politikifuɛ wie mɔ be di tutre’n, nin sran tɛtɛ wie mɔ be kleli Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be ɲrɛnnɛn dan’n be ndɛ. Kɛ e kanngan be su ndɛ’n nun’n, e wun blibli e dan. Sanngɛ ng’ɔ ti cinnjin kpa’n, yɛle kɛ fluwa sɔ’n kan akoto’m be blɛ su aniaan yasua nin aniaan bla wie’m be ndɛ. Afɛ ng’ɔ o klɔ sran’m be kwlaa be su’n, ɔ tɔli be su wie. Sanngɛ be boli jasin fɛ’n i juejue su.

4. ?Ngue ti yɛ ɔ yo e kɛ e nin akoto Pɔlu nin Tabita nin laa sran wie mun ekun mɔ be suli Ɲanmiɛn’n, e ti kun sa-ɔ?

⁴ Afuɛ kɔe akpi nɲɔn (2.000) wo e nin akoto Pɔlu, nin akoto Piɛli, nin Liki m’ɔ ti dɔɔtrɔ m’ɔ ti sran kpa’n, nin Baanabasi mɔ i klun ti ufue’n, nin Etiɛnin m’ɔ ti yakpafuɛ’n, nin Tabita m’ɔ yo sran ye’n, nin Lidi m’ɔ si sran nun sɔ’n, ɔ nin Ɲanmiɛn i sufuɛ wie mun ekun e afiɛn. Sanngɛ ɔ yo e kɛ e nin be e ti kun sa. Afin junman kunngba’n yɛ be fa mannin e kwlaa. Yɛle kɛ e uka sran mun naan be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. (Mat. 28:19, 20) Nanwlɛ, junman sɔ’n ti e cenjele like dan.

5. ?Nin yɛ Zezi i sɔnnzɔnfuɛ klikli’m be boli be junman’n i dilɛ bo-ɔ?

⁵ Maan e bu junman nga Zezi fa mɛnnin i sɔnnzɔnfuɛ mun’n i su akunndan kpa. Ɔ seli be kɛ: “Kɛ amun ko ɲan Ɲanmiɛn wawɛ’n, amún ɲán  wunmiɛn. Ɔ maan amún kán min ndɛ Zerizalɛmun wa, nin Zide wunmuan’n nun, ɔ nin Samari lele fá jú asiɛ’n i tiwa lɔ.” (Yol. 1:8) I klikli nun’n, Ɲanmiɛn wawɛ’n tinnin Zezi i sɔnnzɔnfuɛ mun naan be kɛn i ndɛ “Zerizalɛmun” lɛ. (Yol. 1:1–8:3) I sin’n Ɲanmiɛn wawɛ’n kleli be atin, ɔ maan be ko kɛnnin i ndɛ “Zide wunmuan’n nun, ɔ nin Samari.” (Yol. 8:4–13:3) Kpɛkun kasiɛn su’n, be boli jasin’n ‘lele juli asiɛ’n i tiwa lɔ.’—Yol. 13:4–28:31.

6, 7. ?Jasin fɛ’n i bolɛ nun’n, ngue yɛ e le i andɛ mɔ Klisifuɛ klikli’m b’a ɲanman wie-ɔ?

⁶ Kɛ Klisifuɛ klikli’m bé bó jasin fɛ’n, Biblu wunmuan’n nunman be sa nun. Afin afuɛ 41 nun annzɛ kɛ afuɛ 41 sinnin’n yɛ Matie klɛli i fluwa’n niɔn. Pɔlu wieli i fluwa’m be klɛ naan afuɛ kɔe 61 w’a ju. Afuɛ sɔ’n nun yɛ be wieli Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n i klɛ-ɔ. Klisifuɛ klikli’m be tinuntinun be leman Biblu’n i wunmuan’n annzɛ fluwa wie mɔ be kwla fa man be nga be bo jasin’n kle be-ɔ. Kɛ bé kánngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n i bue nga laa be klɛli i Ebre nun’n i nun Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua’n nun lɔ’n, yɛ Zifu’m be tili i nun ndɛ’n niɔn. I sin yɛ be nun wie’m be kacili Klisifuɛ-ɔ. (2 Kor. 3:14-16) Sanngɛ ɔ fata kɛ be bɔbɔ be suan Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun like kpa. Afin atrɛkpa’n, kɛ bé bó jasin fɛ’n, ndɛ ng’ɔ kali be ti nun’n, yɛ bé bó su klé sran mun-ɔn.

⁷ Andɛ’n, e nun sunman e le Biblu’n nin fluwa nga be yiyi Biblu’n nun ndɛ’n nun’n, i kpanngban kpa. E bo jasin fɛ’n nvle ya nɲɔn ablanan (240) nin aniɛn kpanngban nun naan sran’m be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ.

8, 9. (1) ?Ɲanmiɛn wawɛ’n i fanngan nun’n, ngue yɛ Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be kwla yoli-ɔ? (2) ?Ɲanmiɛn wawɛ’n i fanngan nun’n, ngue yɛ junman difuɛ nanwlɛfuɛ’n yi be-ɔ?

⁸ Kɛ Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be kɛn i ndɛ’n, ɔ seli be kɛ: “Kɛ amun ko ɲan Ɲanmiɛn wawɛ’n, amún ɲán wunmiɛn.” Ɲanmiɛn wawɛ’n i fanngan nun’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m bé kɛ́n i su ndɛ’n asiɛ wunmuan’n su. Ɲanmiɛn wawɛ’n i fanngan nun’n, Piɛli nin Pɔlu be yoli tukpacifuɛ’m be juejue, be kannin mmusu’m be bo, yɛ i kpa bɔbɔ’n be cɛnnin sran wie’m be nguan. Sanngɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n wá úka be naan b’a di junman cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ Zezi i akoto mun nin i sɔnnzɔnfuɛ onga’m bé kán ndɛ nanwlɛ mɔ maan be ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n i ndɛ klé sran mun.—Zan 17:3.

⁹ Afuɛ 33 Pantekɔtu’n nun’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be “kannin aniɛn wafawafa. Aniɛn nga Ɲanmiɛn wawɛ’n fa wla be nuan’n, yɛ be kan-ɔn.” Be kannin “ninnge ɲɛnmɛn nga Ɲanmiɛn yo be’n” be ndɛ kleli sran mun. (Yol. 2:1-4, 11) E liɛ’n, e kwlá ijɔman aniɛnaniɛn’m be nun. Sanngɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n i fanngan nun’n, junman difuɛ nanwlɛfuɛ’n yi fluwa mun aniɛn kpanngban be nun. Be wie yɛle e fluwa Sasafuɛ Tranwlɛ’n nin An Tinnge! mɔ be yi be miliɔn kpanngban kpa anglo kwlaa nun’n. Asa ekun’n, e ɛntɛnɛti adrɛsi jw.org su’n, fluwa mun nin video mɔ be yili be aniɛn akpi (1.000) tra su be nun’n, be o lɔ. Ninnge kwlaa sɔ’m be uka e naan y’a kwla kan “ninnge ɲɛnmɛn nga Ɲanmiɛn yo be’n,” be ndɛ y’a kle sran mɔ be fin nvlenvle kwlaa nun, nin akpasua kwlaa su, mɔ be kan aniɛn wafawafa kwlaa’n.—Ngl. 7:9.

10. ?Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1989 nun’n, ngue yɛ ɔ yoli junman difuɛ nanwlɛfuɛ’n i cinnjin-ɔn?

 ¹⁰ Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1989 nun’n, Ɲanmiɛn Ndɛ’n—Mɛn Uflɛ Biblu’n i yilɛ aniɛn kpanngban nun’n, ɔ yoli junman difuɛ nanwlɛfuɛ’n i cinnjin dan. B’a yi Biblu sɔ’n i aniɛn fanunfanun ya nɲɔn (200) tra su be nun. Yɛ nga be yili i fluwa su’n tra miliɔn ya nɲɔn miliɔn ablanan (240.000.000), yɛ be te yi te kɔ be ɲrun. Saan Ɲanmiɛn nin i wawɛ’n be ngunmin yɛ maan i sɔ liɛ’n kwla yo ye-ɔ.

11. ?Wafa sɛ yɛ be kaci e fluwa’m be nun ndɛ’n niɔn?

¹¹ Klisifuɛ akpiakpi mɔ be tran nvle ya kun ablenun (150) tra su be nun’n, be kaci e fluwa’m be nun ndɛ’n aniɛn’m be nun. I sɔ’n boman e nuan. Afin anuannzɛ uflɛ fi nunman lɛ mɔ Ɲanmiɛn wawɛ’n kle i atin-ɔn. Ɲanmiɛn wawɛ’n yɛ ɔ kle e atin naan y’a kwla kan Ɲanmiɛn Zoova, nin i famiɛn m’ɔ ti Mesi’n, nin i Sielɛ’n be su ndɛ’n i kwlaa asiɛ wunmuan’n su-ɔ.—Yol. 28:23.

12. ?Ngue yɛ maan Pɔlu nin i wiengu Klisifuɛ’m be kwla dili jasin fɛ bolɛ junman’n niɔn?

¹² Kɛ Pɔlu boli jasin’n kleli Zifu mun nin be nga be su Ɲanmiɛn kɛ Zifu’m be sa mɔ be o Antiɔsu ng’ɔ o Pizidi’n, be “nga be nin nguan m’ɔ leman awieliɛ’n fata’n, be lafili Zezi su.” (Yol. 13:48) Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n i nun ndɛ’n i atabo’n nun’n, Liki klɛli i kɛ Pɔlu ‘kannin Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ yakpa su, yɛ sran fi w’a tɛnndɛnmɛn i ɲrun.’ (Yol. 28:31) Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn Pɔlu o Rɔmun lɔ. Klɔ sɔ’n ti mɛn kun m’ɔ le kwlalɛ dan’n i klɔ cinnjin kpafuɛ’n. Ɲanmiɛn wawɛ’n ukali Zezi i sɔnnzɔnfuɛ klikli mun, kpɛkun ɔ kleli be atin naan b’a kwla di jasin fɛ bolɛ junman’n. I sɔ yolɛ nun’n, be ijɔli nzra nun, yɛ be fali ajalɛ uflɛ wie mun.

13. ?Ngue ti yɛ kɛ be kle e ɲrɛnnɛn’n, ɔ fata kɛ e srɛ Ɲanmiɛn-ɔn?

¹³ Kɛ bé klé Klisifuɛ klikli’m be ɲrɛnnɛn’n, be srɛli Zoova kɛ ɔ wla be yakpa. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Ɲanmiɛn wawɛ’n jrali be su kpɛkun be ɲannin fanngan be kannin Ɲanmiɛn ndɛ’n i juejue su. (Yol. 4:18-31) Maan e kusu e srɛ Ɲanmiɛn naan ɔ man e fanngan, yɛ ɔ kle e ngwlɛlɛ naan kannzɛ bɔbɔ be kle e ɲrɛnnɛn’n e bo jasin fɛ’n i juejue su titi. (Zak. 1:2-8) Kɛ mɔ Ɲanmiɛn yra e su, kpɛkun ɔ fɛ i wawɛ’n man e’n ti’n, e kwla kan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ titi. Ɲrɛnnɛn nga be kle e’n, nin e ɲrun mɔ be tanndan’n be kwlá jranman jasin fɛ bolɛ junman’n. Kɛ be kle e ɲrɛnnɛn’n, maan e srɛ Ɲanmiɛn naan ɔ fɛ i wawɛ’n man e, yɛ ɔ man e ngwlɛlɛ kpɛkun ɔ wla e yakpa naan e bo jasin fɛ’n.—Lik. 11:13.

14, 15. (1) ?Kɛ be kleli Etiɛnin i ɲrɛnnɛn’n, sa benin yɛ ɔ juli-ɔ? (2) Wafa sɛ yɛ Siberi lɔ sran kpanngban be wa sili ndɛ nanwlɛ’n niɔn?

¹⁴ Etiɛnin boli jasin fɛ’n i juejue su kwlaa naan i kpɔfuɛ’m b’a kun i. (Yol. 6:5; 7:54-60) Blɛ sɔ’n nun’n, kɛ be kleli asɔnun’n i nunfuɛ’m be ‘ɲrɛnnɛn dan kpa’n,’ Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be kwlaa be bo sanndili Zide nin Samari mɛn’n nun. Saan akoto mun yɛ be kali lɔ-ɔ. Sanngɛ i sɔ liɛ’n w’a jranman jasin fɛ bolɛ junman’n. Filipu ɔli Samari, yɛ ɔ “kannin Klisi’n i ndɛ kleli” lɔfuɛ mun. Jasin ng’ɔ boli’n, i bo’n guali klanman kpa. (Yol. 8:1-8, 14, 15, 25) Asa ekun’n, “kɛ be kleli Etiɛnin i ɲrɛnnɛn’n, be nga be bo sanndili’n, be ɔli lele be juli Fenisi nin Sipri, ɔ nin Antiɔsu. Be kannin Ɲanmiɛn ndɛ’n be kleli Zifu’m be ngunmin. Sanngɛ Sipri nin  Sirɛnin lɔ yasua wie’m be ɔli Antiɔsu be ko boli e Min Zezi i jasin fɛ’n be kleli be nga be kan Glɛki’n.” (Yol. 11:19, 20) Blɛ sɔ’n nun’n, ɲrɛnnɛn mɔ be kle Klisifuɛ mun’n, ɔ yoli maan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i su ndɛ’n truli.

¹⁵ E blɛ liɛ’n nun’n, sa kunngba sɔ’n juli mɛn’n i bue nga laa be flɛ i kɛ Iniɔn Sovietiki’n su lɔ. Afuɛ 1950 nin 1960 be afiɛn’n nun’n, be trali Zoova i Lalofuɛ akpiakpi be ɔli Siberi. Yɛ kɛ mɔ be fa be sieli i klɔ’m be su’n ti’n, jasin fɛ’n truli lika gbaun sɔ’n nun ndɛndɛ kpa. Sɛ ɔ ti kɛ Zoova i Lalofuɛ kpanngban sɔ’m be bɔbɔ be waan bé kɔ́ lele kilo akpi blu (10.000) naan bé kó bó jasin fɛ’n lika sɔ’n nun’n, nn b’a kwlá ɲɛnmɛn i wun sika. Sanngɛ awa bɔbɔ yoli maan be kwla juli lika sɔ’n nun lɔ. Aniaan kun seli kɛ: “I agualiɛ su’n, siefuɛ’m be bɔbɔ be dunman nun ti yɛ Siberi lɔ sran akpiakpi kpanngban be kwla sili ndɛ nanwlɛ’n niɔn.”

16, 17. ?Wafa sɛ yɛ Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n kle kɛ Zoova yra jasin fɛ bolɛ junman’n su-ɔ?

¹⁶ Nanwlɛ, Zoova yrali Klisifuɛ klikli’m be su dan. Pɔlu nin i wiengu’m be luali yɛ be guali su nzue, “sanngɛ Ɲanmiɛn yɛ maan ɔ yoli kpa-ɔ.” (1 Kor. 3:5, 6) Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n nun ndɛ sunman be kle kɛ jasin fɛ bolɛ junman’n i su mɔ Zoova yra’n, i ti yɛ i sɔ liɛ’n kwla yoli ye-ɔ. I wie yɛle kɛ “Ɲanmiɛn ndɛ’n truli kpa ɔli i ɲrun. Yɛ Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be wa sɔnnin kpa Zerizalɛmun lɔ.” (Yol. 6:7) Kɛ mɔ jasin nga be bo’n su tru dan’n ti’n, “asɔnun’n i nunfuɛ nga be o Zide, nin Galile, ɔ nin Samari lɔ’n, be dili fɔundi dan. Kpɛkun be lafili Ɲanmiɛn su kpa trali laa’n. Asa kusu’n, be sroli Zoova kpa, kpɛkun Ɲanmiɛn wawɛ’n fɔnvɔli be kpa. I sɔ’n ti’n, sran kpanngban be wa kacili Ɲanmiɛn i sufuɛ.”—Yol. 9:31.

¹⁷ Zezi i sɔnnzɔnfuɛ yakpafuɛ wie’m be ti’n, Zifu mun nin be nga be kan Glɛki’n mɔ be o Antiɔsu ng’ɔ o Siri’n su lɔ’n, be tili ndɛ nanwlɛ’n. “Asa kusu’n, Zoova i sa o be su wie. Ɔ maan sran kpanngban kpa be lafili Zezi su, kpɛkun be suli e Min’n su.” (Yol. 11:21) Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n se kɛ klɔ’n sɔ’n nun lɔ’n, “Zoova i ndɛ’n truli, kpɛkun sran kpanngban kpa be wa lafili su.” (Yol. 12:24) Asa ekun’n, jasin fɛ nga Pɔlu nin sran wie mun ekun be bo kleli be nga be timan Zifu’n ti’n, “Zoova i ndɛ’n truli kpa, kpɛkun ɔ ɲannin ta kpa.”—Yol. 19:20.

18, 19. (1) ?Ngue ti yɛ e si kɛ “Zoova i sa’n” o e su-ɔ? (2) An kan sa kun m’ɔ kle kɛ Zoova suɛn i sufuɛ’m be bo’n i ndɛ.

¹⁸ E kusu, Zoova i sa’n o e su wie. I sɔ’n ti yɛ sran kpanngban be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ, yɛ be fa be wun man Ɲanmiɛn, kpɛkun be yo batɛmun’n niɔn. Asa ekun’n, ukalɛ mɔ Ɲanmiɛn uka e’n, nin e su m’ɔ yra’n i ti yɛ kannzɛ be kle e ɲrɛnnɛn tɛtɛ bɔbɔ’n, e kwla bo jasin fɛ’n i titi kɛ nga Pɔlu nin i wiengu Klisifuɛ klikli’m be fa yoli’n sa-ɔ. (Yol. 14:19-21) Ɲanmiɛn Zoova nin e o nun tititi. Ɔ fɛ “i sa mɔ be o lɛ tititi’n,” fa suan e bo blɛ kekle nun. (Mml. 33:27) Maan e wla kpɛn su kɛ Zoova “i dunman m’ɔ ti dan’n ti’n,” ɔ su yimɛn i nvle’n nunfuɛ’m be ase le.—1 Sam. 12:22; Jue. 94:14.

¹⁹ Maan e fa sa kun e yiyi nun. Kɛ bé kún Alɛ Dan Nɲɔn su’n, Alemaɲin lɔ politikifuɛ nga be flɛ be Nazi’n be trali aniaan bian Araludu Abete be ɔli Zazɛnin-Aozɛnin lɔ bisua nga be kle sran’m be ɲrɛnnɛn lɔ’n nun, jasin fɛ m’ɔ yacimɛn i  bolɛ’n ti. Afuɛ 1942, Mɛ nun’n, Alemaɲin lɔ polisie nga be flɛ be kɛ Gɛstapo’n be bɛli i yi Ɛlza i awlo lɛ. Kpɛkun be trali be wa bla kan’n be ɔli. Yɛ be trali Ɛlza be ko wlɛli i bisua lika fanunfanun nun. Ɛlza seli kɛ: “Afuɛ kwlaa nga n dili i Alemaɲin lɔ bisua nga be kle sran’m be ɲrɛnnɛn lɔ’n be nun’n, n sieli like kun i nzɔliɛ. Yɛle kɛ, kɛ be kle e ɲrɛnnɛn tɛtɛ kpa bɔbɔ’n, Zoova kwla fɛ i wawɛ’n wla e fanngan. Kwlaa naan b’a wla min bisua’n, n kanngannin aniaan bla kun i lɛtri kun m’ɔ klɛli’n nun. Ɔ klɛli i kɛ sɛ be kle e yalɛ tɛtɛ kpa bɔbɔ’n, Zoova i wawɛ’n kwla yo maan e wun jɔ e fɔuun. Kɛ ń kánngan lɛtri sɔ’n nun’n, n seli min wun kɛ aniaan bla’n su blɔ ndɛ’n. Sanngɛ kɛ bé klé min bɔbɔ min ɲrɛnnɛn tɛtɛ kpa’n, n ma wunnin i wlɛ kɛ aniaan bla’n i ndɛ’n ti nanwlɛ. Sran nga i sɔ sa’n nin-a jumɛn i su le’n, ɔ kwlá wunmɛn i wlɛ. Sanngɛ min liɛ’n, i sɔ sa’n juli min su sakpa.”

20. ?I nun mɔ Pɔlu o bisua i awlo lɔ’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? ?Yɛ wafa sɛ yɛ i sɔ liɛ’n kwla wla e niaan’m be fanngan-ɔn?

²⁰ Kɛ e kanngan Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n i ndɛ mma kasiɛn’n nun’n, e wun kɛ Pɔlu ‘su kan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ.’ (Yol. 28:31) Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ o bisua Rɔmun lɔ i bɔbɔ i awlo lɔ, yɛ be di i gladi. Ɔ maan ɔ kwlá kɔman Rɔmun klɔ’n nun ko boman jasin fɛ’n awloawlo’m be nun. Sanngɛ be nga be bɛ i osu nianlɛ’n, ɔ bo jasin fɛ’n kle be. Andɛ’n oke mɔ e niaan wie’m b’a yo i dan’n ti’n, annzɛ tukpacɛ m’ɔ kle be yalɛ trilili’n ti’n, annzɛ kusu bubulɛ mɔ b’a bubu’n ti’n, be kwlá fiteman. Wie lɛ bɔbɔ’n, be bɛ’n su yɛ be la sa trilili-ɔ, annzɛ kusu dɔɔtrɔ sua wie nun yɛ be o sa trilili-ɔ. Sanngɛ be te klo Ɲanmiɛn yɛ be kunndɛ kpa kɛ bé kɛ́n i ndɛ klé sran mun. Maan e srɛ e man e niaan sɔ mun. Maan e srɛ e Si Ɲanmiɛn kɛ ɔ yo naan be nga bé tó e niaan sɔ mun’n, be kunndɛ kpa kɛ bé sí Ɲanmiɛn nin ninnge ɲɛnmɛnɲɛnmɛn ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó be’n.

21. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e cuɛncuɛn e ja ase jasin fɛ’n i bolɛ’n nun-ɔn?

²¹ E nun sunman e kwla bo jasin fɛ’n awloawlo’m be nun, annzɛ kusu e kwla bo i wafa uflɛ naan sran’m be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. Maan e yo Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin bofuɛ m’ɔ si i junman’n i di kpa’n, naan e bo jasin’n ‘lele fa ju asiɛ’n i tiwa lɔ.’ Nán e cuɛncuɛn e ja ase junman sɔ’n i dilɛ’n nun. Afin e wun “nzɔliɛ” ng’ɔ kle kɛ Klisi o lɛ’n i weiin. (Mat. 24:3-14) Nán e sisi e bo. Dɔ nga su’n, maan e tu e klun e “di e Min’n i junman’n i kpa.”—1 Kor. 15:58.

22. ?Kwlaa naan Zoova i cɛn’n w’a ju’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e mian e ɲin e yo i titi-ɔ?

²² Kwlaa naan ‘Zoova i cɛn dan m’ɔ yo sro’n w’a ju’n,’ tu ɔ klun kan Ɲanmiɛn ndɛ’n i yakpa su tititi. (Zoɛ. 2:31) Sɛ a yo sɔ’n, á wún kɛ sran kpanngban ekun bé ‘sɔ́ Ɲanmiɛn ndɛ’n nun aklunjɔɛ su’, kɛ Berefuɛ’m be fa yoli i laa’n sa. (Yol. 17:10, 11) Tu ɔ klun bo jasin fɛ’n lele naan sɛ é kwlá sé’n, b’a se wɔ kɛ: “Nja mo! A ti junman difuɛ kpa, kpɛkun a ti nanwlɛfuɛ.” (Mat. 25:23) Sɛ e bo jasin fɛ’n naan e uka sran mun naan be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n, naan e nin Zoova e nanti klanman titi’n, e kwla lafi su kɛ aklunjɔɛ nga é wá dí’n su wieman le. Afin é wún kɛ e “kannin Ɲanmiɛn Sielɛ’n i su ndɛ’n i kwlaa.”