Sran wie’m be kwla bu i kɛ sɛ Biblu kacifuɛ’m be nian ndɛ mma kunngunngun nga be klɛli i i klikli’n nun’n su be kaci i sɛsɛsɛ’n, be nga bé kánngan nun’n, bé sí ndɛ trele nga be klɛli i i klikli’n nun’n i kpa. Sanngɛ nán blɛ kwlaa nun yɛ be ndɛ sɔ’n ti su-ɔ. ?Ngue ti-ɔ?

• Kɛ e fa aniɛn nɲɔn’n, wafa nga be kan ndɛ mun’n, nin wafa nga be klɛ ndɛ mun’n, ɔ nin wafa nga be siesie ndɛ mun ndɛ ɲanman kun nun’n, ɔ timan kun kaan sa. Be flɛ bian kun kɛ Samiɛli Drivɛɛ, ɔ kle Ebre aniɛn’n i su like. Bian sɔ’n klɛli i kɛ ‘wafa nga be kan ndɛ mun’n, nin wafa nga ndɛ mma’m be bo be bo aniɛn’m be nun’n, ɔ timan kun. Asa ekun’n, wafa nga ndɛ’m be sasa be wiengu su naan b’a kaci ndɛ ɲanman kun’n, ɔ timan kun wie.’ Wafa nga sran’m be bu akunndan aniɛn kun nun’n, ɔ nin aniɛn uflɛ nun liɛ’n timan kun. I sɔ’n ti’n, Drivɛɛ seli kɛ “ɔ le aniɛn kun nin wafa nga i nun ndɛ ɲanman’m be ti siesiewa-ɔ.”

• Wafa nga be kan ndɛ mun’n ɔ nin wafa nga be klɛ ndɛ mun aniɛn nga e kan be andɛ’n be nun’n, ɔ timan kɛ Ebre, nin Aramun, ɔ nin Glɛki nun’n sa. Ɔ maan sɛ be nian ndɛ mma nga be klɛli be aniɛn sɔ’m be nun’n be su naan be kaci be kunngunngun be guɛ i lɔ’n, Biblu’n nun ndɛ’n i wlɛ wunlɛ kwla yo kekle. Yɛ i kpa bɔbɔ’n, be kwla di fɔ.

• Kɛ ndɛ mma kun o sa’n, i bo’n kwla kacikaci. Ndɛ bɔbɔ nga be su kan’n yɛ maan be kwla wun ndɛ mma kun i bo’n niɔn.

 Ndɛ wie’m be nun’n, Biblu kacifuɛ’n kwla nian ndɛ mma nga be klɛli be’n su kaci i kunngunngun i aniɛn’n nun. Sanngɛ i sɔ yolɛ nun’n, ɔ fata kɛ ɔ niɛn i wun kpa.

Ndɛ mma wie’m be o lɛ’n, sɛ Biblu kacifuɛ’m be nian su be kaci i kun­ngunngun’n, sran’m be su wunman ndɛ’n i wlɛ kɛ ɔ nin i fata’n sa. Ndɛ mma sɔ’m be nun wie mun yɛ:

• Biblu’n nun’n, Ebre annzɛ Glɛki nun ndɛ mma nga be fa kan ‘lafilɛ’n’ i ndɛ’n, i kunngba’n be kwla fa kan sran kun i ‘wie’n’ m’ɔ ti kɛ lafilɛ yɛ ɔ su lafi sa’n, i ndɛ wie. (Matie 28:13; Zan 11:11) Sɛ sran kun i wie’n i ndɛ yɛ be su kan’n, Biblu kacifuɛ’m be kpɛ i kpo be se kɛ “ɔ wuli,” kɛ ɔ ko yo naan sran’m b’a wun ndɛ’n i wlɛ kɛ ɔ nin i fata’n sa’n ti.—1 Korɛntifuɛ Mun 7:39; 1 Tesalonikifuɛ Mun 4:13; 2 Piɛli 3:4.

• Ndɛ kun mɔ akoto Pɔlu kannin m’ɔ o Efɛzifuɛ mun 4:14 nun’n, sɛ e waan é káci ndɛ mma’m be kunngunngun’n, é klɛ́ i kɛ “sisima nga sran’m be to’n.” Be blɛ su’n, ɲanndra kun-ɔn. Be fa kan sisima mɔ kɛ sran’m bé tó’n be di nun ndrunmun’n i ndɛ. Aniɛn sunman nun’n, sɛ be kaci ndɛ mma’m be kunngunngun’n, sran’m be su wunman ndɛ nga Pɔlu kannin’n i wlɛ. Kɛ ɔ ko yo naan ndɛ’n i ɲin w’a fite weiin’n, be kwla kaci i kɛ ‘gblɛfuɛ mɔ be laka sran mun’n.’

• Rɔmunfuɛ Mun 12:11 nun’n, Glɛki nun ndɛ kun mɔ be klɛli’n, sɛ e waan é káci ndɛ mma’m be kunngunngun’n, é klɛ́ i kɛ “be akunndan m’ɔ tu kpuyɔkpuyɔ’n.” Sɛ e klɛ i sɔ kusu’n, nn y’a di fɔ. Afin nán ndɛ bɔbɔ nga be waan bé kán’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ. I sɔ’n ti’n, e kacili Glɛki nun ndɛ sɔ’n Biblu nga nun kɛ “amun yo wakawakafuɛ.”

• Kɛ Zezi kán Ɲanmiɛn ndɛ’n Oka’n su lɔ’n, ndɛ kun m’ɔ kannin’n, Biblu kacifuɛ wie’m be kacili i kɛ “be nga be akunndan’n di yalɛ’n, be liɛ su ti ye.” (Matie 5:3, Nouvelle Bible Segond) Kɛ be kaci ndɛ’n i kɛ ngalɛ’n sa’n, i wlɛ wunlɛ ti kekle aniɛn sunman nun. Afin aniɛn wie’m be nun’n, kɛ be se kɛ sran kun “i akunndan’n di yalɛ’n” sran’m be kwla bu i kɛ i sɔ sran liɛ’n kpɛnman su kpa, annzɛ kusu ɔ kwlá faman ajalɛ. Sanngɛ ndɛ nga Zezi su kan’n, yɛle kɛ nán aliɛ nin tralɛ nin sua mɔ sran kun ɲan be’n, yɛ maan i liɛ su ti ye-ɔ. Sanngɛ maan sran sɔ’n wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ fata kɛ ɔ kle i atin-ɔn. (Liki 6:20) Ɔ maan sɛ be kaci Zezi i ndɛ’n kɛ “be nga be wun i wlɛ kɛ be mian Ɲanmiɛn wun’n,” ɔ ti su. Ndɛ bɔbɔ nga i waan ɔ́ kán’n i bo’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ.—Matie 5:3; Segond 21.

•  Biblu’n nun ndɛ wie’m be nun’n, Ebre nun ndɛ mma nga be kacili i Wawle’n nun kɛ “kwla silɛ’n,” ɔ ti nzuɛn tɛ kun. Be fa kan sran kun mɔ i mantanfuɛ kpa kun w’a kpɛ i bo waka’n i ya ng’ɔ fa’n, annzɛ kusu be ɲin m’ɔ blo sran like su’n be ndɛ. (Ɲanndra Mun 6:34; Ezai 11:13) Sanngɛ be kwla fa Ebre nun ndɛ mma kunngba sɔ’n be kan nzuɛn kpa wie’m be ndɛ wie. I wie yɛle kɛ be fa kan Zoova i ‘klun m’ɔ tu’ yo like’n, annzɛ sasalɛ m’ɔ sɛsɛ i sufuɛ mun’n, annzɛ ‘sulɛ m’ɔ kunndɛ kɛ i kunngba cɛ yɛ be su i’n’ be ndɛ. (Ezipti Lɔ Tulɛ 34:14; 2 Famiɛn Mun 19:31; Ezekiɛli 5:13; Zakari 8:2) Asa ekun’n, be kwla fa kan ‘klolɛ’ dan mɔ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be klo i’n, ɔ nin be ɲin m’ɔ ci be nga be nin Ɲanmiɛn be “nantiman klanman’n,” be ndɛ.—Jue Mun 69:9; 119:139; Kalɛ 25:11.

• Ebre nun ndɛ mma nga be fa kan sran sa’n i ndɛ’n, i bo’n sɔnnin. Sanngɛ wie liɛʼn, be kwla kaci ndɛ mma sɔ’n kɛ ‘kwlalɛ,’ annzɛ “klun ufue,” annzɛ “wunmiɛn.” (2 Samiɛli 8:3; 1 Famiɛn Mun 10:13; Ezai 57:10) Ɲanmiɛn Ndɛ’n—Mɛn Uflɛ Biblu’n nun’n, ndɛ mma fanunfanun yɛ be fa kacili Ebre nun ndɛ mma kunngba sɔ’n niɔn.

I kwlaa sɔ’n ti’n, Biblu’n i kacilɛ’n, ɔ timan ndɛ mma kunngunngun nga be klɛli be Ebre nin Aramun nin Glɛki nun’n, be kacilɛ sa ngbɛn. Ɔ fata kɛ Biblu kacifuɛ’m be bu ndɛ’m be sin kpa, naan be nian nun be kunndɛ ndɛ mma nga sɛ be klɛ-ɔ, ndɛ nga be klɛli i lalafuɛ aniɛn sɔ’m be nun’n i ɲin fíte kpa’n. Asa ekun’n, ɔ fata kɛ be nian wafa nga be klɛ ndɛ mun be aniɛn nun’n i su naan b’a siesie ndɛ ɲanman mun. I liɛ’n, ndɛ’n i nun kannganlɛ yó pɔpɔ.

Ɔ maan ɔ fataman kɛ be kaci ndɛ mun kɛ nga be bɔbɔ be fa klo’n sa. Biblu kacifuɛ nga kɛ ɔ́ káci ndɛ’n, ɔ yiyi ndɛ’n nun kɛ nga i bɔbɔ fa wun i wlɛ’n sa’n, ɔ kwla di fɔ. Afin ɔ kwla kpɛ ndɛ wie mun gua ndɛ nga be klɛli i klikli nun’n i nun. Annzɛ kusu’n, ndɛ’n i ngbɛsungbɛsu nga be ti cinnjin’n, ɔ kwla kpɛ wie yi. Ɔ ti su kɛ Biblu nga kɛ bé káci i nun ndɛ’n be yiyi ndɛ’n nun dan’n, i nun kannganlɛ kwla yo pɔpɔ. Sanngɛ ɔ ju wie’n, sran ng’ɔ kanngan nun’n, ɔ wunman ndɛ bɔbɔ ba nga be waan bé kán’n i wlɛ.

Like kun m’ɔ kwla yo maan Biblu kacifuɛ’n di fɔ’n, yɛle like nga Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be kle m’ɔ lafi su’n. I wie yɛle ndɛ ng’ɔ o Matie 7:13 nun’n. Ɔ se kɛ: ‘Akpɔ ng’ɔ ti dan’n i agualiɛ’n yɛle wie’n.’ Biblu kacifuɛ wie’m be klɛli “sin fɛtɛ.” Kusu nn Glɛki nun ndɛ mma’n i bo’n yɛle kɛ “wie’n.” Atrɛkpa’n, like nga Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be kle’n ti yɛ be yoli sɔ-ɔ.

Asa ekun’n, maan Biblu kacifuɛ’n i wla kpɛn sa kun su. Yɛle kɛ, kɛ bé  klɛ́ Biblu’n i klikli’n nun’n, wafa nga sran wafawafa kwlaa, i fie difuɛ-o, i bua sunianfuɛ-o, i jue trafuɛ-o, be ijɔ titi’n i su yɛ be niannin naan b’a klɛ-ɔ. (Neemin 8:8, 12; Sa Nga Be Yoli’n 4:13) I sɔ’n ti’n, sɛ andɛ’n sran wafawafa kwlaa be wun Biblu kun i nun ndɛ’n i wlɛ’n, i lɛ nun yɛ be kwla se kɛ be kacili ndɛ’n i kpa-ɔ. Biblu kɛ ngalɛ sa’n i nun ndɛ’n ti weiin, kpɛkun i wlɛ wunlɛ ti pɔpɔ. Yɛ ndɛ nga kɛ sran’m bé íjɔ’n be tɛmɛn i kan’n, ɔ nunman nun.

Ɲanmiɛn i dunman mɔ yɛle Zoova’n, ɔ o lalafuɛ fluwa nga be klɛli Ɲanmiɛn ndɛ’n su’n, be nun. Sanngɛ Biblu kacifuɛ wie’m be ɲinfu be yili dunman sɔ’n be Biblu’m be nun. Nanwlɛ, i sɔ’n ti tɛ dan. (Nian Ndɛ uflɛ wie mun A4 nun.) Biblu kacifuɛ kpanngban kpa be klɛli manmanlɛ dunman kɛ “Min” sa’n be sieli i Ɲanmiɛn i dunman’n i osu’n nun. Yɛ wie’m be liɛ’n, be yoli naan nán sran’m be si kɛ Ɲanmiɛn le dunman kun. I wie yɛle kɛ, Biblu wie’m be nun’n, wafa nga be kacili srɛlɛ nga Zezi srɛli m’ɔ o Zan 17:26 nun’n yɛ: “N yoli maan be sili wɔ.” Yɛ Zan 17:6 nun’n, be klɛli i kɛ: “Be nga a fa be […] mannin min’n, n yoli maan be sili wɔ.” Sanngɛ wafa ng’ɔ fata kɛ be kaci srɛlɛ nga Zezi srɛli’n yɛ: “N yoli maan be sili ɔ dunman’n,” yɛ “N yoli maan sran nga a fali be […] mannin min’n, be sili ɔ dunman’n.”

Mɛn Uflɛ Biblu’n Angle nun liɛ’n i su fitilɛ ndɛ’n se kɛ: “Y’a yiyiman Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun. Sɛ e wun kɛ e kwla nian wafa nga be klɛli ndɛ’n su e kaci ndɛ mma’m be kunngunngun Angle nga sran’m be kɛn i andɛ’n nun, naan ndɛ’n i ɲin su fiaman’n, e mian e ɲin e yo sɔ.” Ɔ maan Mɛn Uflɛ Biblu’n i Kacifuɛ’m be yoli ninnge mun sɛsɛsɛ. Ndɛ mma annzɛ ndɛ’n i kanlɛ wafa ng’ɔ kwla uka sran mun naan b’a wun Ebre nin Aramun nin Glɛki nun ndɛ’m be bo’n yɛ be klɛli-ɔ. I sɔ yolɛ’n nun kusu’n, be niannin be wun su naan ndɛ’m b’a yoman sukusuku, annzɛ be wlɛ wunlɛ w’a yoman kekle. I sɔ mɔ be yoli’n ti’n, Biblu’n nun kannganlɛ ti pɔpɔ. Yɛ be nga be kanngan nun’n be kwla lafi su kpa kɛ Ɲanmiɛn i nuan ndɛ’n cɛ yɛ ɔ o nun-ɔn.—1 Tesalonikifuɛ Mun 2:13.