1. Lelaa Yéhôva a bi yeelene Môsi libak jé i nya i bé tôbôtôbô, ni inyuki hala a yé nseñ?

LISAÑGA jada, Djob a bi yeelene Môsi libak jé, ngéda a kal nye jôl jé ni bilem gwé. Bilem bi bisu a bi sima, bi bé konangoo ni ñem ngôô. (Añ Manyodi 34:5-7.) Yéhôva a bé le a sima ndugi lipémba jé tole pék yé. Inyu timbhe Môsi, nu a bééna ngôñ i yi ibale a ga nit nye, Yéhôva a bi tehe nseñ i yigye bilem bi bi bé unda le a gwé ngôñ i hôla bagwélél bé. (Manyodi 33:13) Baa hala a ntihba bé bé i yi le Djob a bi bôk sima bilem bi ilole a nsima bipe? Yigil ini i ga lôôha pôdôl ñem ngôô, libak li, li ntinde mut i tôñ bôt bape ni i bana ngôñ i hôla bo.

2, 3. (a) Kii i ñunda le di bi héga ni ñem ngôô? (b) Inyuki di nlama yoñ ngéda i nigil kii Bibel i nkal inyu ñem ngôô?

² Bôt ba binam ba bi héga i pôôna i Nyambe. Jon, kiki Yéhôva a gwé ñem ngôô, a tôñôk inyu loñge i bôt bape, yak bo ba gwé nlélém lem. Yak bet ba nyi bé bañga Djob, ba mbéna unda lem i. (Bibôdle 1:27) Di nléba ngandak miñañ ikété Bibel i het ñem ngôô u nene. Di bigda ñañ u  bôda ba ndéñg iba ba ba bé kaa i bisu bi Salômô, inyu yi njee ikété yap a bé nyañ man. Ngéda Salômô a bé sômbôl yi njee a yé nyañ, a bi ti oda le ba kan man ngélé iba, hala a bi tôdôl ñem ngôô u muda a bé toi nyañ. Hala a bi tinde nye i yoñ ngim bitelbene, a bé bebee i nwas le nuu muda numpe a yoñ man wé. (1 Bikiñe 3:23-27) Tole di bigda ngond Faraô nu a bi tohol Môsi a bak nkéñéé man. Tolakii a bi tehe le man a bi léba, a bé man Lôk Héber, ni le a bé lama nôla, a ‘kônôl nye ngoo,’ a bi kit le a ga néñés nye kiki man wé.​—Manyodi 2:5, 6.

³ Inyuki di nlama yoñ ngéda i nigil kii i yé ñem ngôô? Inyule Bibel i nyigye bés le di kôna Yéhôva. (Efésô 5:1) Ndi, mu kii bôt ba binam ba bi héga ni ñem ngôô, libak li ngi yon Adam a bi lôôs bés, li ntinde bés i tôñ ndigi ni bésbomede. Ngim mangéda, i nla nene ndutu i kit too di hôla bôt bape tole di tôñ ndigi bésbomede. Inyu bahogi, hala a yé sañ ba nlama jo hiki ngéda, tole jam li lédél bo. Kii i nla hôla bé i hôlôs ni i tééda ngôô inyu bôt bape? Pog, yoñ ngéda i wan lelaa Yéhôva a bi unda ñem ngôô ni lelaa bôt bape ba bi unda wo. Iba, ni tehe lelaa ni nla nigle ndémbél i Djob, ni umbe nseñ ni gwé i boñ hala.

4. (a) Inyuki Yéhôva a bi ep biañgel i Sôdôm? (b) Bimbe biniigana di ñôt mu ñañ u Lôt ni bingond gwé?

⁴ Di nléba ngandak dihéga i het Yéhôva a bé lama unda ñem ngôô. Kiki hihéga, di bigda i yom Djob a boñ inyu Lôt. Mut telepsép nunu, nu bihiumul bi bôt ba Sôdôm ni Gômôra “bi ba siidaha ñem.” Ñ, Djob a bi kit le bibéba bi bôt bi, bi bé lama tjiba. (2 Pétrô 2:7, 8) Djob a bi ep biañgel i péyés Lôt. Ba bi nyégsa nye le a hoo pam mu minkoñ mi mi bé lama tjiba. “Ndi [mu kii] a tiñha; ni bôlôm ba ba gwel nye woo, ni woo u nwaa wé, ni woo u ngond yé yoba, inyule Yéhôva a kônôl nye ngoo, ba [biañgel] pémés nye, ba téé nye mbus nkoñ.” (Bibôdle 19:16) Baa hala a ñunda bé le Yéhôva a nyi loñge loñge mandutu bagwélél bé ba ntégbaha?​—Yésaya 63:7-9; Yakôbô 5:11; 2 Pétrô 2:9.

5. Lelaa Bañga i Djob, kiki bo 1 Yôhanes 3:17, i nhôla bés i unda lem i ñem ngôô?

⁵ Yéhôva a bi unda ndik bé ñem ngôô, ndi a bi niiga ki litén jé nseñ i bana lem i. Di hoñol mbén Lôk Israel i bi kôs inyu lem i yoñ mbot mut kiki bibep. (Añ Manyodi 22:26, 27.) Mut nledek ñem, nu a bi pôôs mut numpe yom a bé le a yoñ mbot yé, kayéle a yék nye ngi yom inyu hôba ni juu. Ndi, Yéhôva a bi niiga litén jé le li keñgle liboñok li. Litén jé li bé lama bana ñem ngôô. Baa litiñ li sôli mu mbén i, li ntinde bé bés i bana lem i? Baa di ga nwas bilôk bikéé gwés i lihep kiki bon ba Lôk Israel, ba ba bé ndok ba bé boñ, ibale di nla boñ ngim jam inyu hôyôs mandutu map?​—Kôlôsé 3:12; Yakôbô 2:15, 16; añ 1 Yôhanes 3:17.

6. Bimbe biniigana di nkôs mu kii Yéhôva a téñbe i kodol Lôk Israel mu bibéba gwap?

⁶ Yéhôva a bi nôgda ñem ngôô inyu litén jé Israel yak ngéda li bé boñ béba i mis mé. Di ñañ le: “Ndi Yéhôva, Nyambe nu basañ bap, a ômle bo bôt ba nwin, om ni om, inyule a ba kon bôt  bé ni liyééne jé ngoo.” (2 miñañ 36:15) Baa yak bés di nlama bé nôgda nlélém ngôô i len ini inyu bôt ba ba yé le ba hiel ñem, ba héñha nlômbi wap niñ inyu lémél Djob? Yéhôva a ngwés bé le mut to wada a nimil. (2 Pétrô 3:9) Jon di ke ni bisu i añal nwin u konangoo u Djob, mu kii di mbem le a tjé bibéba bi bôt.

7, 8. Inyuki lihaa jada li bi hémle le Yéhôva a bi unda ñem ngôô inyu yap?

⁷ Ngandak dihéga di nla tina inyu éba lelaa Djob a ngwélél ñem wé ngôô. Di yoñ hihéga li jam li bi pémél lihaa li sii mañge munlôm 12 nwii, nu di ga sébél le Milan. Hala a bé ngéda matén ma bé nolna bibôdle bi nwii 1990. Milan, manyañ, bagwal bé, ni Mbôgi Yéhôva ipe i bé lôl ni matôa i Bosnia, i kenek i Serbia. Ba bé kenek likoda li ndôn i het bagwal ba Milan ba bé lama kôs soble. Ndi i minwaa mi loñ, bisônda bi bi pémés lihaa li Milan matôa inyule ba bé yéñ bôt ba litén jap, ba ti ini lôk kéé ipe kunde i ke. Mbus lihaa li, li bi nom dilo diba i moo ma bisônda bi, ñane wada a sébél kiñe yap i nsiñga inyu bat nye kii ba bé lama boñ ni lihaa li. A bé a téé bo bisu ngéda a bé sébél, jon bobasôna ba bi nok ba ntimbhe nye le: “Pémés bo, u ôm bo ngaa!”

⁸ Mu kii ñane sônda a mal pôdôs bôt bé, bakén ba bôt iba ba lo ipañ lihaa li, ba yimbe bo kiki Mbôgi Yéhôva. Bilôk bikéé ba bi nwas, bi bi añle bo jam li bi pémél lihaa li. Jon bôt bana boba ba bi kal Milan ni manyañ nu munlôm le ba jôp matôa map inyu yap nwaa loñ, inyule ba bé bat bé boñge mapep. Ba kal bagwal le ba ke liké li makôô i mbaa ni mbaa i minwaa mi loñ kayéle ba boma bo ii pes. Ngéda Milañ a bi nok hala, a bé yi bé too a nol, too a ee. Bagwal bé ba bi bat le: “Baa b’a nwas bés le di ke hala?” Mu kii ba bé ke, i mpôna ndik wee bisônda bi bé tehe bé to bo. Bagwal ni bon bap ba bi témb ba bomna u nwaa i loñ. Ba bi ke likoda li ndôn, ba bak nkwoog nkaa le Yéhôva a bi timbhe masoohe map. Bibel i niiga bés le ngim mangéda Yéhôva a sôñ bé bagwélél bé hala i pes minsôn. (Minson mi baôma 7:58-60) Milan a nkal bés lelaa a bi nôgda: “I bé pôôna me le biañgel gwon bi bi kwés bisônda ndim inyu sôñ bés.”​—Tjémbi 97:10.

9. Lelaa Yésu a bi hôla limut li bi noñ nye? (Béñge titii i bibôdle.)

⁹ Di nla ôt biniigana mu ndémbél ilam Yésu. A bé kônôl mamut ma bôt a bé boma ngoo, inyule ma bé “kiki mintômba mi ngi ntééda.” Lelaa a bi boñ mbus a bi tehe libak jap li ngoo? “A [bi] kah niiga bo ngandak mam.” (Matéô 9:36; Añ Markô 6:34.) Libak li Yésu li bé mahéñha ngandak ni li Farisai, ba ba bééna bé ngôñ to ndék i hôla diyeyeba. (Matéô 12:9-14; 23:4; Yôhanes 7:49) Baa ni nôgda bé nlélém ngôñ, kiki Yésu i jés bôt, ba yé njal i pes mbuu?

10, 11. Baa i unda ñem ngôô hiki ngéda, i yé nseñ? Toñol.

¹⁰ Hala a nsômbôl bé kal le mut a nlama ndik unda ñem ngôô hiki ngéda. Ikété dihéga di mbôk tehe, Djob a bé a kôli i bana ñem ngôô. Ndi, Kiñe Saulô a bi ndogop ngéda a bi tjél nol Kiñe Amalek le Agag, a hoñlak le a bé unda ñem ngôô. A nwas nye i niñ, ki le a bé ñoo litén li Djob, a bañal ki binuga  bi bi bé nene loñge. Ndi, Yéhôva a bi neebe ha bé le Saulô a ba kiñe i ngii Israel. (1 Samuel 15:3, 9, 15) Ndi Yéhôva nyen a yé Nkéés nu a téé sép. A nla añ miñem mi bôt, a nyi ki imbe ngéda ñem ngôô i kôli bé. (Minlént mi Yérémia 2:17; Ezékiel 5:11) Ngéda i nlo le a’ tjé ba bobasôna ba ntjél nôgôl nye. (2 Tésalônika 1:6-10) Hala a ga ba ha bé ngéda inyu yé i unda ñem ngôô inyu bôt a’ kit le ba yé bibéba. Maselna ni hala, i tjé bo y’a ba ngim njel i unda ba ba téé sép ñem ngôô, i bet a’ péyés.

¹¹ I yé ntiik le, bés bé bon di nlama kéés bôt, inyu kal le b’a pei tole b’a tjiba. Ndi, di nlama boñ kii yosôna di nla inyu hôla bôt nano. Jon, kii di nla boñ inyu unda mut wés libôk ñem ngôô? Di béñge ngim manjel.

12. Lelaa u nla unda libak li ñem ngôô mukété maada moñ ni bôt bape?

¹² Ti bôt mahôla hiki kel. I bana ñem ngôô inyu mut wés libôk ni inyu bilôk bikéé gwés, i yé jam li bisu inyu bet ba noode noñ ndémbél i Yésu. (Yôhanes 13:34, 35; 1 Pétrô 3:8) Ndoñi yada i ñem ngôô i yé “i son njonok ntôñ.” Mut a ñunda ñem ngôô, a gwé ngôñ i hôgbaha i bet ba nok ndutu, bebek ni i hôla bo i pamba mu mandutu map. Di yéñ manjel i boñ hala! Kiki hihéga, baa u yé le u bat mut too u nla hôla nye i boñ ngim bôlô, tole i kil nye nwin?​—Matéô 7:12.

13. Bimbe bilem bi litén li Djob bi yé bi lôôha nene ngeñ bikuu bi nkwo?

¹³ Yoñ ngaba i hôla bôt bikuu bi nkwél. Mandutu bôt ba mboma ngéda bikuu bi nkwél bo, bi ntinde ngandak bôt i unda ñem ngôô. Bagwélél ba Yéhôva ba nyiba inyu lem yap i lôl bôt mahôla i nya mangéda i. (1 Pétrô 2:17) Sita yada i Yapan i bé niñik libôga li li bé nyugdak nyensôna ni nyeñg disi, ni i het balom ba bé bet inyu tjé nkoñ i nwii 2011. A nkal le: A bi “kôs makénd ni hogbe” ngéda ngandak bilôk bikéé i bi lôl bahoma bape ba Yapan, ni biloñ bipe inyu tibil gwom bi bi ôbi, ibabé le ba kôs nsaa. A ntila le: “Hala a bi hôla me i nôgda le Yéhôva a ntôñ bés. Ni le lôk  kéé yés i ntôñna. Ngandak bilôk bikéé i nkoñ isi wonsôna i nsoohe inyu yés.”

14. Lelaa ni nla hôla nkokon ni mañ mut?

¹⁴ Hôla bakokon ni mimañ mi bôt. Ngéda di ntehe bôt bape ba nok ndutu inyu libak jés li kwéha, hala a ntinde bés i nôgda ngôô inyu yap. Di nyamnda ni ngôñ i tehe le makon ni biuni bi ga mal. Jon di nsoohe le Ane Djob i loo. Mu kii di mbem, di mboñ biliya kiki la yés inyu hôla bôt ba ba gwé ngôñ ni mahôla. Di wan jam ntila bikaat wada a tila inyu nyañ nu a bé ñunuk, a ban-ga kon ba nsébél le Alzheimer. Kel yada a bi hoo mambot mé mahindi. Mu kii a bé yéñ jôa mambot ma, a nok ba nkoode i nwemel. I bet ba bé koode, ba bé Mbôgi Yéhôva iba, i i bé lo i boñ lipeple i nyeni. Bisita bi bi bat nye ibale ba bé le ba hôla nye i boñ ngim jam. Muda a timbhe le: “Me nyi le me kal laa bé, ñ.” Bisita bi, bi bi hôla nye i jôa. Mbus, ba lémbél nye kofi, ndi ba yén i kwel ni nye. Ni ñem nyonok ni mayéga, lok yé i tila le: “Me mbas Mbôgi Yéhôva masia, ba mboñ toi jam ba ñañal.” Baa ñem ngôô ni gwé inyu bakokon ni mimañ mi bôt u ntinde bé bé i boñ kii yosôna ni nla inyu hôgbaha bo?​—Filipi 2:3, 4.

15. Mambe manjel nson likalô u nti bés inyu hôla bôt bape?

¹⁵ Hôla bôt i pes mbuu. Mandutu bôt ba mboma, ni nduña ikeñi ba gwé, bi ntinde bés i hôla bo i pes mbuu. Njel i nlôôha lam di nla gwélél inyu boñ hala, i yé i niiga bo njee a yé Djob, ni kii Ane yé i ga boñ inyu bôt ba binam. Njel ipe i bak le di hôla bo i tehe inyuki i yé nseñ i nôgôl mambén ma Djob. (Yésaya 48:17, 18) Baa u yé le u kéñbaha ngaba yoñ i likalô, nson u u nti Yéhôva lipém, u bak ki njel inyu unda bôt bape ñem ngôô?​—1 Timôtéô 2:3, 4.

16. Bimbe bisai mut ñem ngôô a nkôs?

¹⁶ Bayimam ba ba ntibil boña ba nkal le, bana ñem ngôô i mboñ le di ba mbôô, i nlémés ki maada més ni bôt bape. Ngéda u nhôyôs bôt bape mandutu, u ga lôôha ba maséé, u tehge mam loñge, bun bé le u nôgda binyuu, tole u bana mahoñol mabe ha ngéda i. Ñ, i bana ñem ngôô inyu bôt, i ga bane toi we nseñ. (Efésô 4:31, 32) Bikristen bi nyoñ ngéda i hôla bôt bape ni gwéha, ba gwé kiññem i mpôp, ba yik le ba niñ inoñnaga ni matiñ ma Djob. I yoñ bitelbene inyu bana ñem ngôô i mboñ le di ba ngwal nu a ntôñ bon bé, le di ba loñge sobiina, ni loñge liwanda. Bet ba nhoo unda lem i ñem ngôô, ba mbéna kôs mahôla ma mbéda bo ngéda ba gwé ngôñ ni mo.​—Añ Matéô 5:7; Lukas 6:38.

17. Inyuki di nlama sélés ni unda ñem ngôô?

¹⁷ Njom i bisu i ntinde bés i bana ñem ngôô i ta bé inyu nseñ wés bésbomede. Njom i bisu bisu i yé le, di gwé ngôñ i kôna ni i ti Yéhôva Djob lipém, inyule a yé lingen li gwéha ni li ñem ngôô. (Bingéngén 14:31) A bi ti bés ndémbél i yôni. Jon, di boñ kii yosôna di nla inyu kôna nye​—inyu hôlôs gwéha lisañ li bôt ipôla bilôk bikéé, ni bana maada malam ni bôt bés ba libôk mu kii di unda ñem ngôô i pañ yap.​—Galatia 6:10; 1 Yôhanes 4:16.