1, 2. а) Бир чох аиләләр һансы чәтинликләрлә үзләшир вә һансы суаллар јараныр? б) Валидејнләр вә өвладлары шәраитин дәјишилмәсинин ҝәтирдији чәтинликләрә неҹә һазырлаша биләрләр?

БИР ВАХТЛАР ҝүҹү-гүввәси түкәнмәјән вә һеч кимдән асылы олмајан валидејнләрин артыг өзләринә баха билмәдикләрини ҝөрмәк инсанын үрәјини парчалајыр. Ола билсин, ана вә ја ата јыхылыб омба сүмүјүнү сындырыб, јахуд јолу азыб вә тәлаш ичиндәдир, ја да ки онда ағыр бир хәстәлик тапылыб. Диҝәр тәрәфдән исә, јашлылар сағламлыгларындакы дәјишикликләрлә вә ја азадлыгларыны мәһдудлашдыран диҝәр вәзијјәтләрлә барыша билмирләр (Әјјуб 14:1). Бу мәсәләјә неҹә әнҹам чәкмәк олар? Онларын гајғысына неҹә галмаг олар?

² Јашлыларын гајғысына галмагла бағлы бир мәгаләдә дејилир: «Јашлылығын ҝәтирдији проблемләр һагда мүзакирә етмәк чәтин олса да, габагҹадан ҝөтүр-гој едән вә планлашдыран аилә баш верәҹәк һәр шејин өһдәсиндән даһа јахшы ҝәлә биләҹәк». Јашлылығын ҝәтирдији проблемләр гачылмаздыр, буна ҝөрә дә әввәлҹәдән бу һагда отуруб әтрафлы сөһбәт етмәк лазымдыр. Габагҹадан мүәјјән тәдбирләр ҝөрүлмәли вә гәрарлар верилмәлидир. Ҝәлин аиләләрин бәзи чәтинликләрин өһдәсиндән ҝәлмәк үчүн мәһәббәтлә неҹә тәдбир ҝөрә биләҹәкләрини арашдыраг.

3. Јашлы валидејнләр даһа чох көмәјә еһтијаҹ дујанда аилә нә едә биләр? (Мәгаләнин әввәлиндәки шәклә бах.)

³ Елә олур ки, јашлы инсан артыг өзүнә баха билмир вә башгасынын көмәјинә еһтијаҹ дујур. (Ваиз 12:1—7 ајәләрини оху.) Белә һалда јашлы валидејнләр һәдди-бүлуға чатмыш өвладлары илә бирҝә онлара неҹә көмәк ҝөстәрилмәси илә бағлы ән дүзҝүн гәрары вермәли вә мүнасиб һәлл јолларыны тапмалыдырлар. Адәтән, јахшы олар ки, бүтүн аилә јығышыб кимин нә етмәли олдуғуну, тәләбатлары вә бунларын неҹә һәјата кечириләҹәјини мүзакирә етсинләр. Һәр кәс, еләҹә дә валидејнләр фикирләрини ачыг билдирмәли вә фактлары олдуғу кими демәлидир. Онлар валидејнләрин әлавә көмәк олмадан өз евләриндә сәрбәст јашамаларынын мүмкүн олуб-олмадығыны мүзакирә едә биләрләр *. Јахуд јашлыларын гајғысына галмаг үчүн һәр бир гоһумун көмәјиндән неҹә истифадә едә биләҹәкләрини ҝөтүр-гој едә биләрләр (Сүл. мәс. 24:6). Мәсәлән, кимләрсә јашлынын һәр ҝүн гуллуғунда дура биләр, диҝәрләри исә она пул сарыдан көмәклик ҝөстәрә биләр. Һәр кәс өз ишини билмәлидир, анҹаг вахт кечдикҹә онун үзәринә дүшән иш дәјишә биләр вә ҝөрүлән ишләри јенидән нәзәрдән кечирмәк лазым ҝәлә биләр.

4. Аилә үзвләри көмәји һарадан тапа биләрләр?

⁴ Валидејнләринизин гајғысына галмаға башладығыныз андан онларын вәзијјәтиндән даһа чох һалы олмаға чалышын. Әҝәр онлардан бири ҝүнү-ҝүндән ағырлашан бир хәстәлијә тутулубса, гаршылаша биләҹәјиниз вәзијјәтләри әввәлҹәдән мүәјјәнләшдирин (Сүл. мәс. 1:5). Гоҹаларын гуллуғунда дуран дөвләт органлары илә әлагә сахлајын. Сизин јүкүнүзү јүнҝүлләшдирәҹәк вә даһа јахшы гуллуг ҝөстәрә биләҹәк гурумларла марагланын. Ола билсин, аиләдәки вәзијјәтин белә дәјишмәси сиздә хошаҝәлмәз һиссләр, дилхорчулуг, ҝәрҝинлик вә ја тәлаш јаратсын. Јахын достунузла дәрдләшин. Ән әсасы исә, үрәјинизи Јеһоваја бошалдын. О, сизә үзләшдијиниз истәнилән вәзијјәтин алтындан чыха билмәјиниз үчүн гәлб раһатлығы верәҹәк (Мәз. 55:22; Сүл. мәс. 24:10; Филип. 4:6, 7).

5. Нә үчүн јашлыларын гејдинә галмагла бағлы мәлуматлары әввәлҹәдән топламаг јахшы оларды?

⁵ Бәзи јашлы инсанлар вә аилә үзвләри ағыллы иш ҝөрүб јашлыларын гејдинә галмагла бағлы мәлуматлары әввәлҹәдән топлајырлар. Мәсәлән, валидејнин өз оғлу вә ја гызыҝилдә, јахуд гоҹалар евиндә јашајаҹағы вә ја јерли әрази үчүн мүнасиб һаллар мүәјјәнләшдирилир. Онлар «зәһмәтлә, кәдәрлә» кечәҹәк ҝүнләрә әввәлҹәдән нәзәр салыб һазырлашырлар (Мәз. 90:10). Бунунла белә, әксәр аиләләр әввәлҹәдән һеч бир тәдбир ҝөрмүр, ағыр вәзијјәтлә үзләшәндә ҹидди гәрарлары тәләм-тәләсик вермәли олурлар. Бир експерт демишди ки, бу, «белә гәрары вермәк үчүн ән пис вахтдыр». Бу ҹүр ағыр мүһитдә аилә үзвләри ҝәрҝин ола вә мүбаһисә јарана биләр. Анҹаг әввәлҹәдән ҝөрүлмүш тәдбир гангарачылыг салмадан дәјишиклик етмәјә көмәк едир (Сүл. мәс. 20:18).

⁶ Ола билсин ки, сизин үчүн валидејнләринизлә онларын һарада јашајаҹаглары илә бағлы мәгамлары вә баш верә биләҹәк дәјишикликләри мүзакирә етмәк чәтиндир. Лакин чохлары дејир ки, бу ҹүр сөһбәтин сонралар онлара чох көмәји дәјиб. Чүнки онлар бирлијин вә анлајышын һөкм сүрдүјү бир аб-һавада практики тәдбирләр ҝөрмәјә чалышыблар. Онлар ҝөрүбләр ки, мәһәббәт вә хејирхаһлыгла әввәлҹәдән фикир мүбадиләси апармаг бирликдә гәрар вермәји даһа да асанлашдырыр. Һәтта јашлы валидејнләр ҝүҹләри чатан гәдәр кимәсә јүк олмаг истәмәдикләрини десәләр дә, јахшы оларды ки, ишдир еһтијаҹ јаранарса, һансы дәстәји алмаг истәдикләрини әввәлҹәдән билдирсинләр.

7, 8. Аилә һансы мәсәләләри мүзакирә етмәлидир вә нә үчүн?

 ⁷ Валидејнләр, бу ҹүр мүзакирә заманы аиләнизә өз истәкләринизи, мадди ҹәһәтдән ҝүҹүнүзүн нәјә чатдығыны вә һансы вариантлары бәјәндијинизи билдирин. Беләҹә, сиз өз фикринизи билдирмәк игтидарында олмајанда әввәлҹәдән билдирдијиниз гәрар аиләнизә мүнасиб гәрарлар вермәјә көмәк едәҹәк. Чох еһтимал ки, аиләниз сизин фикирләринизә һөрмәтлә јанашаҹаг вә чалышаҹаг ки, марагларынызы горусун (Ефес. 6:2—4). Мәсәлән, өвладларыныздан биринин сизи һимајәсинә ҝөтүрүб өз евиндә сахламасыны, јахуд башга нәсә истәјирсинизми? Һәр шејә реал бахын вә гәбул един ки, һамы һәр шеји сизин кими ҝөрмүр вә истәр валидејнә, истәрсә дә өвлада дүшүнҹәсиндә дәјишиклик етмәк үчүн вахт лазымдыр.

⁸ Һәр бир кәс гәбул етмәлидир ки, планлар ҹызанда вә мүзакирәләр едәндә проблемләрдән гачмаг олар (Сүл. мәс. 15:22). Бура тибби мүдахилә вә сизин тутдуғунуз мөвге һаггында мүзакирә дә дахилдир. Бу кими сөһбәтләр заманы Јеһованын Шаһидләринин истифадә етдији «Тибби мүдахиләјә даир билдириш вә етибарнамә» сәнәдиниздәки мәгамлар да мүзакирә едилмәлидир. Һәр бир кәсин она едиләҹәк тибби мүдахилә һагда әввәлҹәдән мәлуматландырылмаг, нәјисә гәбул едиб, нәјисә инкар етмәк һүгугу вар. Әввәлҹәдән верилмиш тибби сәнәд пасиентин бу мәсәлә илә бағлы истәјини билдирәҹәк. Тибби мүдахилә илә бағлы сечилән (гануни олараг мүмкүн вә гәбул едилән әразиләрдә) етибарлы нүмајәндә лазым ҝәләрсә, дүзҝүн гәрарлар верә биләр. Һәр еһтимала гаршы мүвафиг сәнәдләрин сурәти лазым олан шәхсләрдә олсун. Бәзиләри бу сәнәдин сурәтини диҝәр ваҹиб сәнәдләрин, мәсәлән, сығорта, банк вә дөвләт нүмајәндәләри илә әлагә сәнәдләринин јанында сахлајыр.

9, 10. Валидејнләр ушагларынын көмәјинә нә вахт даһа чох еһтијаҹ дуја биләрләр?

⁹ Әксәр һалларда аиләнин бүтүн үзвләри чалышыр ки, јашлы валидејнләр, ҝүҹләри чатан гәдәр, өзләри-өзләрини идарә етсинләр. Ола билсин, онлар бишириб-дүшүрмәји, силиб-сүпүрмәји, дәрман гәбул етмәји вә әлагә сахламағы өзләри баҹарырлар. Буна ҝөрә дә өвладларынын онларын ҝүндәлик ишләринә нәзарәт етмәләринә еһтијаҹ олмаја биләр. Лакин вахт кечдикҹә онлар сәрбәст јеријә, базарлыг едә билмәјәндә, јахуд онларда јаддашсызлыг проблеми јарананда оғул-ушағын көмәји лазым ҝәлир.

¹⁰ Ола билсин, јашлылар кимисә киминләсә сәһв салыр вә ја өзләринә гапылырлар. Еләҹә дә онларда ҝөрмә, ешитмә, јадда сахлама вә ја ајагјолуна ҝетмә проблемләри јарана биләр. Анҹаг, адәтән, бу кими проблемләри мүалиҹә ҝөтүрмәклә арадан галдырмаг олур. Она ҝөрә дә бу проблемләр үзә чыхан кими һәкимә мүраҹиәт етмәк лазымдыр. Белә мәсәләләрдә јахшы олар ки, оғул-ушаг тәшәббүсү өз үзәринә ҝөтүрсүн. Һәтта елә ола биләр ки, валидејнләрин өзләринә аид ҝөрдүјү ишләри бир мүддәт ушаглары онларын јеринә ҝөрсүнләр. Валидејнләринә ән јахшы тәрздә көмәк ҝөстәрмәк үчүн ушаглары онларын адындан даныша, јазы-позу ишләрини  һәлл едә вә онлары апарыб-ҝәтирә биләрләр (Сүл. мәс. 3:27).

11. Дәјишиклијин хошаҝәлмәз тәсирини неҹә азалтмаг олар?

¹¹ Әҝәр валидејнләринизин проблемләри өз һәллини тапмырса, онда, ола билсин, онларын гуллуғунда дурмаг вә һарада јашајаҹаглары илә бағлы дәјишикликләр етмәк лазым ҝәлсин. Дәјишикликләр нә гәдәр аз олса, јашлылар үчүн онлара ујғунлашмаг да бир о гәдәр асан олаҹаг. Валидејнләриниздән узагда јашајырсынызса, ола билсин, һәмиманлылардан вә ја гоншулардан биринин онлара мүнтәзәм баш чәкмәси вә аилә үзвләриндән биринә онлар барәдә хәбәр вермәси кифајәт едәр. Бәлкә дә, валидејнләриниз јалныз јемәк биширмәк вә ев јығышдырмаг мәсәләсиндә көмәјә еһтијаҹ дујур. Ҝөрүләҹәк хырда дәјишикликләр онлара евин ичиндә һәрләнмәк, чиммәк вә диҝәр мәсәләләрдә раһатлыгларыны вә тәһлүкәсизликләрини тәмин едә биләр. Ола билсин, јашлылар өзләрини сәрбәст һисс етмәк үчүн өз евләриндә көмәк ҝөстәрилмәсини истәјирләр. Анҹаг әҝәр онлар өзләринә там баха билмирләрсә, јахшысы будур онлара даһа тез-тез көмәк ҝөстәрилсин. Һәр бир һалда, јерли әразидә әлчатан хидмәтләри мүәјјәнләшдирмәјә чалышын *. (Сүлејманын мәсәлләри 21:5 ајәсини оху.)

12, 13. Узагда јашајан өвладлар өз валидејнләринә һөрмәт етдикләрини вә онларын гајғысына галдыгларыны неҹә ҝөстәрә биләрләр?

¹² Севән өвлад валидејнләринин раһатлығыны дүшүнүр. Валидејнләринин гајғыдан мәһрум олмадығыны билмәк өвладларына гәлб раһатлығы верир. Јеткин јаша чатмыш әксәр өвладлар үзәрләриндә олан диҝәр мәсулијјәтләрә ҝөрә өз валидејнләринин јахынлығында јашаја билмирләр. Белә һалларда бәзиләри валидејнләринә баш чәкмәк вә гуллугларында дурмаг үчүн истираһәт ҝүнләриндән истифадә едир вә артыг онларын ҝүҹү чатмајан ишләри ҝөрүрләр. Мүнтәзәм, һәтта мүмкүнсә, һәр ҝүн зәнҝ етмәк, мәктуб јазмаг, е-маил ҝөндәрмәк онлары сизин севҝинизә әмин едәҹәк (Сүл. мәс. 23:24, 25).

¹³ Һәр бир һалда, валидејнләринизин ҝүндәлик һансы гајғыја еһтијаҹлары олдуғуну мүәјјән етмәк лазымдыр. Әҝәр сиз валидејнләриниздән узагда галырсынызса вә онлар Јеһованын Шаһидидирсә, онларын јығынҹағынын ағсаггаллары илә мәсләһәтләшә биләрсиниз. Һәмчинин бу мәсәлә илә бағлы Јеһоваја дуалар етмәји дә унутмајын. (Сүлејманын мәсәлләри 11:14 ајәсини оху.) Һәтта валидејнләриниз Јеһованын Шаһиди олмасалар да, «ата-анана һөрмәт ет» әмринә табе олун (Чых. 20:12; Сүл. мәс. 23:22). Дүздүр, бүтүн аиләләр ејни гәрарлары вермәјәҹәк. Мәсәлән, бәзиләри јашлы валидејнинин ја өз евләринә, ја да өзләринә јахын јерә көчмәсинин гајғысына галырлар. Анҹаг бу һәмишә мүмкүн олмур. Бәзи валидејнләр өз јеткин өвладлары вә онларын аиләләри илә бирҝә јашамаг истәмирләр; онлар сәрбәст олмаға үстүнлүк верирләр вә кимәсә јүк олмаг истәмирләр. Ола билсин, бәзи валидејнләрин имканы өз евләриндә јашамаг шәртилә, өдәнишли хидмәтләрдән јарарланмаға чатыр (Ваиз 7:12).

14. Үзәринә даһа чох мәсулијјәт дүшән адамын һансы проблемләри јарана биләр?

¹⁴ Әксәр аиләләрдә валидејнләрин гајғысына галмаг мәсулијјәти, әсас етибарилә, онлара ән јахын јашајан оғлун вә ја гызын үстүнә дүшүр. Лакин онлар валидејнләринин гајғысына галмагла аиләләринин гајғысына галмаг арасында балансы горумалыдырлар. Белә ки, һамынын вахты вә ҝүҹү мәһдуддур. Валидејнләрин гајғысына галан адамын вәзијјәти дәјишә вә ҝөрүлмүш мүәјјән тәдбирләрә јенидән ҝөз ҝәздирмәк лазым ҝәлә биләр. Аилә үзвләриндән биринин үзәринә һәддән артыг чох иш дүшүр? Бәс о бири ушаглар  да нөвбәләшәрәк валидејнләрин гајғысына галмаға көмәк едә биләрләр?

15. Гајғы ҝөстәрән адамын әлдән дүшмәмәси үчүн нә етмәк олар?

¹⁵ Әҝәр јашлы валидејн даими көмәјә еһтијаҹ дујурса, онун гајғысына галан адам тамам әлдән дүшә биләр (Ваиз 4:6). Валидејнләрини севән өвладлар онлар үчүн әлләриндән ҝәләни етмәјә чалышырлар, лакин арды-арасы кәсилмәјән еһтијаҹлар инсаны әзә биләр. Белә вәзијјәтдә олан инсан ҝәрәк һәр шејә реал јанашсын вә көмәк истәмәјә чәкинмәсин. Әҝәр валидејнләрин гајғысына көмәкли шәкилдә галынса, јашлыларын гоҹалар евинә еһтијаҹы галмаз

16, 17. Јашлы валидејнләринә бахан өвладлар һансы чәтинликләрлә үзләшә биләрләр вә онлар бунун өһдәсиндән неҹә ҝәлә биләрләр? («Ҝөстәрдијиниз гајғы гијмәтләндирилир» адлы чәрчивәјә бахын.)

¹⁶ Әзиз валидејнләримизин гоҹалығын ағрыларындан әзаб чәкмәсини ҝөрмәк инсанын үрәјини парчалајыр. Валидејнләринин гајғысына галан әксәр инсанлар бәзән кәдәр, горху, мәјуслуг, әсәб, өзүнү гынама, һәтта гәзәб һисси кечирә биләрләр. Һәрдән јашлы валидејнләр хошаҝәлмәз сөзләр дејә вә ја нашүкүрлүк едә биләрләр. Белә олан һалларда о саат инҹимәјин. Бир психолог дејир: «Сиздә јаранан истәнилән һиссләрин, хүсусилә дә мәнфи һиссләрин өһдәсиндән ҝәлмәк үчүн әввәлҹә онларла барышмаға чалышын. Дахилиниздә јаранан һиссләрә ҝөрә өзүнүзү асыб-кәсмәкдән гачын». Кечирдијиниз һиссләри һәјат јолдашынызла, аиләдә башга киминләсә вә ја јахын достунузла бөлүшүн. Бу ҹүр үнсијјәт сизә емосионал вәзијјәтинизи тәнзимләмәјә көмәк едәҹәк.

¹⁷ Елә вахт ҝәлә биләр ки, аиләнин артыг өз севимли валидејнинә ев шәраитиндә бахмаға нә имканы чатсын, нә дә ҝүҹү. Ола билсин, она гоҹалар евиндә ҝөстәрилә биләҹәк хүсуси гуллуг лазым ҝәлсин. Бир мәсиһчи баҹы демәк олар ки, һәр ҝүн гоҹалар евиндә анасына баш чәкирди. О, өз аиләси адындан дејир: «Биз артыг анама 24 саат әрзиндә еһтијаҹ дујдуғу гајғыны ҝөстәрә билмирдик. Онун гајғысына гоҹалар евиндә галынмасына гәрар вермәк чох чәтин олду. Бу, емосионал ҹәһәтдән олдугҹа ағыр иди. Анҹаг бу гәрар һәјатынын сон ајларында анамын јахшылығы үчүн атылан ән дүзҝүн аддым иди вә о, өзү дә бунунла разы иди».

18. Јашлыларын гајғысыны чәкәнләр нәјә әмин ола биләрләр?

¹⁸ Валидејнләринизин гејдинә галмагла бағлы мәсулијјәтләр чәтин вә емосионал ҹәһәтдән јоруҹу ола биләр. Јашлыларын гејдинә галмаг мәсәләсиндә конкрет гајдалар јохдур. Бунунла белә, мүдрик план ҹызмагла, ағылла әмәкдашлыг етмәклә, мәсләһәтләшмәклә вә ән әсасы, үрәкдән дуа етмәклә сиз севдијиниз инсанлар гаршысында һөрмәт етмәк борҹунузу јеринә јетирә биләҹәксиниз. Белә етсәниз, әмин ола биләрсиниз ки, онлара еһтијаҹ дујдуглары гајғыны вә диггәти ҝөстәрирсиниз. (1 Коринфлиләрә 13:4—8 ајәләрини оху.) Ән ваҹиби исә, сиз Јеһованын өз валидејнләринә һөрмәт едәнләрә верәҹәји хејир-дуалары вә гәлб раһатлығыны дадаҹагсыныз (Филип. 4:7).